Қилиниши натижасида ноқулай иқтисодий аҳволга тушиб қолиниши ёки инқирозгаюзтутилиши

йўлолишганидауларбиланбиргайирикинглизсармоядор(
кредитор)
ларининг
манфаатларини ҳимоя қиладиган мустақил тафтишчи-
аудиторлар ҳам бирга
борганлар.
1844 йилда Англияда акциядорлик компанияларининг бухгалтерия
счётларини,акциядорларгабериладиганҳисоботларнийилигакамидабирмарта
мустақилбухгалтерлартекширувиданмажбурийўтказилишиниталабқиладиган
қонунларчиқарилган.
Дастлаб аудиторлик вазифалари аниқ белгиланмаган бўлиб, барча
инвесторлар,акциядорлар,кредиторлар аудиторларни ўзларинингҳимоячиси
сифатидақабулқилганлар.
Аудиторларҳақидауларниакциядорларолдидагимасъулшахслардебқараш
1929йилда«Компаниялартўғрисидагиқонун»чиқарилишибиланўзгарди.Ушбу
қонунга мувофиқ барча компаниялар ўзларининг молиявий ҳисоботларида
фойдавазарарларнимажбурийравишдакўрсатишларибелгилабқўйилди.
Тарихий манбалардан маълумки,марказлашган давлатчиликнинг барпо
бўлиши ҳамда ривожланиши натижасида мамлакатни бошқариш учун ҳисоб,
назорат ва молия ишларига зарурият кучайган. Уларнинг илдизлари
инсониятнингузоқтарихигаборибтақалади.Масалан,аудиторликпрофессорП.
И.Камышановмаълумотларигакўратахминанэрамизданолдинги200йилларда
касб сифатида шакллана бошлаган.Бу пайтларда квесторлар яъни Рим
Империяси даврида молия ва судлов ишларини олиб борувчи мансабдор
шахсларжойлардагиҳукуматбухгалтерлариустиданназоратқилибтурганлар.
КвесторларнингҳисоботлариРимгаюборилиб,имтиҳонқилувчилартомонидан
эшитилган.«Аудитор»лотинчадан«эшитувчи»дегантушунчаҳамшунданкелиб
чиққан.
Демак,«Аудит»тушунчасилотинчабўлиб,«audi
t
i
ng»-айнантаржимаси«у
эшитаяпти»,«эшитувчи»деганмаъноларнибилдиради.
АмирТемуртузукларидаҳам ҳисоб,молияваназоратишларимамлакатни
бошқаришдамуҳимвоситабўлганлигиҳақидақимматлимаълумотлармавжуд.
Масалан,«Раиятдан мол-
хирож олиш,мамлакатни тартибга келтириш,унинг
ободончилиги,хавфсизлигиниамалгаоширувчикишилартузуги»дасалтанатни
бошқаришдаҳисобваназоратишлариҳақи-
дашундайдейилган:«.
.
.ҳарўлкага
учвазир тайинлашларини буюрдим.Булардан бири раиятучун бўлиб,ундан
йиғилади-
ган солиқларнингундирилишини кузатиб,ҳисоботини олиб борсин.
Олиқ-
солиқмиқдори,солиқтўловчиларнингномлариниёзибборсинвараиятдан
йиғилган маблағни сақласин.Иккинчи вазир сипоҳ ишларини бошқаради.
Сипоҳгаберилган ваберилиши лозим бўлган маблағҳисобини олибборсин.
Учинчи вазир эса дараксиз йўқолган кишилар, келиб-
кетиб юрувчилар
(
саёҳатчиларвасавдогарлар)
,ҳархилйўлбиланйиғилибқолганҳосил,ақлдан
озганларнингмол-
мулки,вориссизмол-
мулкни,қозиларвашайхулисломларнинг
ҳукмибиланолинганжарималарнитартибгакелтирсин».
1
«Сипоҳгаҳақ тақсимлаш тузуги»даэсаўшазамонгахосназораттизими
1
Темуртузуклари.Тошкент:1996,125бет.

---

ҳақида қуйидаги маълумотлар келтирилган:«Мулк қилиб берилган ҳар бир
мамлакатгаиккитаданвазиртайинласинлар.Биривилоятданйиғилганмолни
ёзиб,раиятаҳволинитекширибтурсинки,жогирдор
(
фуқарогажабрзулметказиб,
уларнингҳолини харобэтмасин.У вилоятдан йиғилган бутун мол ашёларни
киримдафтаригаёзишилозим.Иккинчивазирэса(
даромад)
нингхаржэтилган
қисмини чиқим дафтарига ёзсин ва (
йиғилган моллардан)сипоҳийларнинг
маошиучунтақсимқилсин.Қайсиамиргамулкбериларэкан,униучйилгачаўз