Ijtimoiyish

Tor ma 'noda esa «maslahat» tushunchasi ostida odatda alohida

 

turdagi  munosabatlarni,  y a ’ni  mutaxassis  mijozga  maslahat

 

berishga  emas,  balki  unga  oyoqqa  turishga  va  o'z  qarorlarini

 

mustaqil  tarzda  qabul  qilishga  o'rganishida  yordam  berishga

 

harakat qiladi.

Maslahat  berish  malakalarini  asosan  ikki  guruhga  ajratish

 

mumkin'.

1) tinglay bilish;

2) intervensiyalami olib borish;

251

---

E sh ita  bilish

Tinglash -  suhbatdoshga shunchaki o ‘z  e ’tiborini qaratish emas, 

balki  o ‘zini  haqiqatda  ham  uni  tinglab,  to ‘g ‘ri  tushunayot- 

ganligingizga ishonch hosil qilishi uchun  harakat qilish.

-   T in g lay o tg an   kishingizning  ro 'p a ra s ig a   o‘tirin g .  0 ‘zga 

kishini  haqiqatda  ham  to*liq  tinglashingiz uchun,  uni  albatta  ko‘rib 

turishingiz kerak.  Bundan  tashqari  u  ham  sizni  ko‘rib turishi  lozim. 

Shuning uchun  hamsuhbatni tinglab turib,  uning yonida em as,  balki 

ro ‘parasida 

o ‘tirish 

maqsadga 

m uvofiqdir. 

Eng 

asosiysi 

ham suhbatlar bir-birining yuzini ko‘rib turishi  lozim.

-   O chiq  boMing.  Chalishtirib  turilgan  oyoq  va  qoMlar  o ‘z 

0

‘m ida  himoyalanuvchi  pozitsiyadan  dalolatdir.  Yaxshisi  qulayroq 

o ‘tirib  olib,  qo‘la  va  oyoqlarni  chalishtirm ay  o ‘zingizni  erkin  tutib 

o'tirganingiz ma’qul.

-  T in g lay o tg an   kishingiz  to m o n ig a  b iro z  og‘ib   o‘tirg a n in g iz  

m a ’q u l.  Bunday  harakat  odatda  suhbatdoshda  sizning  unga,  uning 

m uam m olariga  nisbatan  chin  dildan  m unosabatda  boMayotga- 

ningizdan  hamda  bu  masalaga  nisbatan  qiziqishingiz  darajasidan 

dalolat  beradi.  Biroq  bu  o ‘rinda  sizning  bu  harakatingiz  suhbat­

doshda  noqulayliq  hisning  paydo  boMishiga  olib  kelmasligiga  ham 

e ’tibor berish kerak.

-  N igohli a lo q a n i sa q la b  q o lish g a  h a r a k a t qiling. Nigoh — bu 

shaxslararo  m uloqotning  ahamiyatli  vositalaridan.  Shuning  uchun 

doim o  nigohingiz  va  qarashingizning  suhbatdosh  uchun  yo‘nal- 

tirilganligi va uning ko‘rishi uchun qulayligiga e ’tibor berish lozim.

-   0 ‘zga  kishini  tin g la b   tu rib ,  o ‘zingizni  erk in   tu tin g . 

Tinglash  -   bu  suhbatdoshingiz  tom onidan  aytilgan  oxirgi  so'zlarni 

qaytarish  degani  emas.  Sizga  kerakli  b o ‘Igan  eng  asosiysi  -   bu 

faqatgina  tinglash.  0 ‘zini  erkin  tutayotgan  tinglovchi  o ‘z   o ‘rnida 

o ‘zga  kishi  nutqining  haqiqatda  ham  tinglovchi  tomonidan 

tinglanilayotganini  his  etishi  va  bu  bilan  o 'z in i  yanada  erkin  his 

etishiga yordam beradi.

---

In terv en siy a'larn i olib borish m alakalari

M aslahat  berish  m alakalarining  ikkinchi  guruhini  intervent- 

siyalam i  olib  borish  malakalari  tashkii  etadi.  Bu  erda  mutaxassis 

m aslahat  davomida  gapiradigan  gaplari  katta  ahamiyatga  ega. 

Keyingi  intervensiyalar  m aslahat  berish  jarayonida  ju d a  foydali 

boMishi mumkin;

• savollar;

• refleksiya;

• tanlov asosidagi refleksiya;

• xayrihohlikni shakllantirish;

• to ‘g ‘ri tushunilayotganligini nazorat qilish.

Yuqorida  sanab  oMilgan  har  bir  malakaning  ustida  ishlab,  uni 

shakllantirish  mumkin.  Buning  uchun  esa  albatta  am aliyot  kerak. 

Ro‘yxatga qarab turib, har bir inson  bexosdan «axir men  ham  shuni 

qilaman-ku»  deb aytishi  mumkin.  Biroq  malakalarga ega boMish  va 

undan  foydalanish  ham da  eng  muhimi  am aliyotda  ustalik  bilan 

qoMlay olish bu turli  darajaga ega boMgan  holatlar.  M aslahat odatda 

oddiy  suhbatga  ham  o ‘xshab  ketadi.  Shu  suhbat  ko‘rinishini 

takrorlamay, undan tashqariga chiqish uchun, albatta yuqorida sanab 

oMilgan malakalarning barchasidan unumli foydalana bilish  lozim.

Yaxshi va yom on tinglovchi 

Yaxshi tinglovchi  belgilari

1.  M ijozni qanday  boMsa  shundayligicha qabul qilishga  harakat 

qiladi. Uni  muhokama qilm aslikka va o ‘zi  istaganicha o ‘zgartirmas- 

likka intiladi.

2. U  bilan iliq, tabiiy va xayrixohlik bilan munosabatda boMadi.

3. 0 ‘zining nutqi  bilan  zavqlanib  o ‘tirmasdan,  suhbatdosh  yoki 

m ijozning fikrini diqqat bilan tinglaydi.

4. Bir vaqtning o'zida mijoz haqida barcha maMumotlarga ega bo‘- 

Iishga  intilmaydi,  balki samarali muloqot va ish uchun foydali boMgan 

maMumotlaming o'zidan ham unumli foydalanishga harakat qiladi.

5. M ijozning his-tuyg‘usi va fikrlarini aks ettiradi.

'  in tcrv cn tsiy a 

-  ijtim o iy  is h  x o d im in in g  in q iro z h o la lid a g i o ila g a  birin ch i yordam i.

253

---

6.  M ijoz  fikrining  boMinishiga  yoki  vaqtinchalik  sukunatga, 

shuningdek  fikrlarini  ichida  emas,  balki  ustida  o ‘ylab  olish  uchun 

imkon beradi.

Yom on tinglovchi belgilari

1. N o o ‘rin savollar bilan mijozning fikrlarini boMaveradi.

2.  M ijozning ehtiyojlariga e ’tibor berm asdan, 'suhbat mavzusini 

o ‘zgartiraveradi.

3.  M ijozning  nim a  haqida  gapirayotganini  tinglash  o ‘rniga 

m ijoz qanday qilib va nim a deb jav o b  berishini o ‘ylaydi.

4. Ham korlikda javob qidirish o ‘rniga m aslahatlar beradi.

5.  M ijozni  boshqalarga  o ‘xshatgan  tarzda vaziyatni  umumlash- 

tiradi.

6.  Tezkor  xulosalarga  keladi  va  mijozning  fikri  hamda  nutqini 

doim  bo-lib turadi.

7.  M ijozni  tinglashda  davom  etish  o ‘rniga,  uning  muammosini 

o ‘zi hal qilishga harakat qiladi.

8.  M ijoz  bilan  suhbatlashish  vaqtida  o ‘zining  muammolari  va 

xulosalari haqida o ‘ylaydi.

9.  Barcha  paydo  boMayotgan  sukunatlarni  toMdirishni  o ‘zining 

burchi deb biladi.

10. M ijozning savollariga befarqlik bilan qaraydi.

11.  M ijoz  muammosini  o ‘rinsiz  yoki  arzim agan  narsa  deb 

baholab, uning his-tuyg‘ulariga e ’tibor ham bermaydi.

12.  M ijozning  his-tuyg‘ulariga  e ’tibor  bermay,  faqatgina  uni 

ovuntirishga harakat qiladi.

N utqli m uloqot /  refleksiya

Refleksiya  bu  m ijoz  tom onidan  aytilganlarga  qaytishdir.  Bu 

mijozlam i  eshitish  va  ular  tomonidan  aytilganlarni  bir  majmuaga 

keltirish  vositasidir.  Bu  m ijoz tom onidan aytilgan barcha fikrlarning 

uning o ‘ziga qaytarishdir.

Refleksiyaning  ikki  turi  mavjud:  m a’lum otlar  refleksiyasi  va 

xissiyotlar refleksiyasi.

M a ’lu m o tlar refleksiyasi

M a’lum otlar refleksiyasi sizning u  tom onidan aytilganlarga nis­

batan qiziqishingiz mavjudligi va diqqat bilan tinglayotganligingizni

254

---

ko‘rsatadi.  Refleksiyaning ushbu turi sizni  mijoz aytganlarini to‘g ‘ri 

tushuna  olganligingiz  haqida  ishontirishi  m umkin.  M a’lumotlar 

rcfleksiyasi — bu mijoz aytganlarini o ‘ziga yetkazib berish.

H issiyotlar refleksiyasi 

Bu  holatda  sizning  vazifangiz  m a’lum otlar  mazmunini  emas, 

balki hissiy tomonini tasvirlab berishga urinishdan iborat.

R efleksiyalar ju d a  ham   k a tta  aham iyatga ega, chunki ular:

1. Sizning tinglayotganingizni ko‘rsatadi.

2. Sizni tinglashga m ajbur etadi.

3.  M ijozingiz  aytganini  noto‘g ‘ri  tushungan  taqdiringizda  u 

sizning fikringizni oydinlashtiradi.

4. M ijoz o‘z  fikrini davom ettirishi uchun qulay  imkon yaratadi.

5. M ijozga suhbat mavzusini tanlash imkonini beradi, bu esa o ‘z 

muammosini o4zi hal etishi uchun yordam beradi.

Ijtim oiy ishchiga nim a m um kin va nim a qilish m um kin emas. 

T e v a ra k -a tro f va sh aro it omili 

M um kin em as:

•  M ijoz bilan noqulay sharoitlarda uchrashish;

• Stol ustida oMirib suhbat o ‘tkazish;

• M ijozga qarshisiga to‘g ‘ri oMirish;

•M obil telefonni yoqilgan holda qoldirish;

• Stol ustida shaxsiy narsalar va fotosuratlami qoldirish;

• E ’tiborsiz kiyim;

•  M ijoz stulidan yuqori/katta stulni tanlash;

• Konfidensial qog‘ozlami yuzada qoldirish;

• Uchrashuvga kechikib kelish/ bekor qilish.

M um kin:

• Turli m ijozlar uchun turli m ateriallam i tayyorlash;

• Suhbatni mutanosib sharoitda oMkazish;

•  M ijoz  kelganda  qabulxona  administratoridan  mijoz  bilan 

do‘stona m unosabatda boMishni talab qilish;

•  A gar  m ijoz  ertaroq  kelsa,  uni  kutib  turish  uchun jo y   boMishi 

zarur;

• R o‘yxat bo‘yicha uchrashuvlarni belgilang v a kundalik tuting.

255

---

T a n a  tili

M u m k in  em as

•M ijozga sinchikovlik bilan qarash;

•  Haddan  ziyod  to ‘g ‘ri  yoki  haddan  ziyod  egilgan  holatda 

o‘tirish;

• Oyoqlarni keng ochilgan hoJda oMirish;

• Shok yoki nafratlanish tu y g ‘usini nam oyon etish;

•M ijozga o 'z in i nomaqbul tutishga ruxsat berish.

M u m k in :

• Vizual aloqani to ‘g ‘ri qoMlash;

• M ijozdan «yetarli» oralig‘da o ‘tirish;

• QoMni tizzasida erkin q o ‘yish;

•  Siz  diqqat  bilan  tinglayotgan  ekanligingizni  namoyon  qilish 

uchun mimikadan foydalanish;

• E ’tiborli boMing va m ijozning tana tiliga e ’tiborli berish.

M u lo q o t tili

M u m k in  em as:

• biror-bir odamni haqorat, tanqid yoki m ijoz bilan bahslashish;

• m ijozga u nim a qilishi kerakligi haqida buyruq berish;

• m ijoz tajribasini nazarga ilmaslik;

• steriotiplar asosida m uhokam a etm aslik;

• m ijoz uchun qaror qabul qilmaslik;

• m ijoz ruxsatisiz maMumotlami uchinchi shaxsga bermaslik;

•  bir xil javob qaytaruvchi to 'g 'ri savollar bermaslik;

• bajara olmaydigan  ishlaringiz uchun va’da bermang;

• suhbat mavzusini o ‘zgartirish;

M u m k in :

• javoblar sonini ko‘paytiruvchi savollar berish;

•  m ijozga asosiy so‘zlovchi boMishga imkon berish;

• fakt va emotsiya haqida o 'y lab  ko‘rish;

• rezyume bo'yicha m alakalam i qoMlash;

•  m ijoz  bilan  suhbatda  uning  his-tuyg‘ulari  va  qayg‘ulariga 

ta ’sirlanish v a rag‘batlantirish;

• mustaqil qaror qabul qilishga mijozni yo‘naltirish;

•  sizning  shaxsiy  fikringiz  ustida  gapirilganda  «m en»  so'zidan 

gapni boshlang;

256

---

• 

liamjamiyatda 

mavjud 

xizm at 

va 

resurslar 

haqida 

ma’lumotlarni ko‘rsatish;

• konfidensiallikka ham isha rioya qilish;

•  izolyatsiyadan  chiqarish/yordam  berish  orqali  m ijoz  imkon i- 

yatlarini kengaytirish.

M ijoz bilan ishlashda taqiqlangan usu llar xatolar:

1.  M ijozga  nisbatan  shaxsiy  m u ro jaatn in g   yo‘qligi.  Bu juda 

katta  masofani,  emotsional  sovuq  aloqani  talab  etadi.