Ijtimoiyish

«o'zga kishi his-tuyg'usini xatosiz  ko'ra  bilish  va

 

his qila olish hamda shu  insonga bu haqida tushuntirib bera bilish

 

qobiliyatidir» deb tushuntiradi.

Hamdardlik bu xayrixoh  boMish  degani  emas.  Hamdarlik o ‘zga 

kishiga  nisbatan  «rahm»  uyg'onishini  nazarda  tutadi.  Ehtimol  bu 

inson  o‘zi  his  etayotgan  tuyg‘ulam i  o ‘zga  kishilarda  ko‘rishga 

qaratilgandir.  Inson  o ‘zga  kishiga  hamdard  boMganda,  u  o ‘zini  shu 

inson  o ‘m iga qo‘yishga  harakat  qiladi.  Xayrixohliq  bildirib  esa biz 

o'zim izni  shu  inson  o ‘rnida  his  qilishga  va  u  his  etayotgan 

tuyg'ularni tasavvur qila olishga harakat qilamiz.

Shartsiz ijobiy munosabat.

  Bu tushunchani «o‘zga  insonlam ing 

qadriyatlarini tan olish» yoki shunchaki o ‘zga insonni «qabul qilish» 

sifatida  tushuntiradi.  Demak,  tahmin  etilishicha, 

mijoz  bu  o ’z

 

qadriyatlariga  ega  bo‘Igan  va  o'zining  mavjudligi  o'zicha  qadrli

 

bo 'Igan  insondir.  «Shartsiz»  so ‘zi  deganda  asosan,  insonga

 

nisbatan  alohida motivatsiya  talab  etilmaydigan  tabiiy  munosabat

 

tushuniladi.  Ко ‘pincha munosabat quyidagicha motivatsiyani talab

 

etadi:  men senga yoqqan kezlarimda sen menga yoqishing mumkin

243

---

(yoki men seni yaxshi ко 'rib yuraman).  Rodjersning ta ’kidlashicha,

 

m utaxassisda m ijozga nisbatanpay>do b o ‘ladigan his-tuyg'u qutilish

 

y o k i  qandaydir  talablar  bilan  shartli  bo

 

‘lib  qolm asligi  katta

 

ahamiyatga ega.

Tabiiy munosabat psixolog yo ki ijtimoiy xodim lar uchun boshqa

 

kasb egalariga qaraganda shubhasiz katta ahamiyatga ega ho 'Igan

 

munosabatdir.

Shartsiz  ijobiy m unosabat

.  G o h id a   o 'z g a   k ish iia rn i  m u h o k a m a  

q ilm a s lik d a   b iz g a   o ‘z im iz n i  a s lid a   q a n d a y   boM sak  sh u   ta rz d a   q ab u l 

q ilis h g a   n is b a ta n   in tilis h im iz   y o rd a m   b erad i.  H al  q ilin m a g a n  

k o 'p g in a   m u a m m o la rg a   e g a   boM ganim izda,  h e c h   q iy in c h iIik ia rsiz  

v a   o ‘ta   k u c h li  in tilis h   b ila n   b iz   o ‘z g a   k ish iia rn i  m u h o q a m a   q ila m iz . 

Shunisi  ham  aniqki,  biz  о 'zimiz  ega  bo igan  muamntolarimizni

 

anglamagan  hollarimizda  ko'pincha  o'zga  kishiiarni  muhokama

 

qilish va ayblashga intilamiz.

S h u n in g  u c h u n  

kishilarga nisbatan shartsiz ijobiy munosabatda

 

b o ‘lishga  o'rgatishning  asosiy  y o ‘l  va  vositalaridan  biri  bu

 

o'zim izni  anglay  olish  qobiliyatim izni  rivojlantirishdir

.  B iz   o kzi- 

m iz n in g   m u a m m o la rim iz n i  toMiq  ra v ish d a   hal  q ila   o lm a g a n   b ir 

v a q td a   m u ta x a ssis  s ifa tid a   o ‘z   m u a m m o la rim iz   u s tid a   o ‘y la b  

k o ‘ris h im iz   v a   o 'z im iz g a   bu   h a q id a   h iso b   b erib   b o rish im iz   m a ’q u l 

b o ‘la r e d i.

S h a rtsiz   ijo b iy   m u n o s a b a t b u   h a r  q a n d a y   in so n la rg a  x o s  boM gan 

q a d riy a tla r  tiz im i  v a  u n in g   sh ax si  x u su siy a tla ri  y o rq in   n a m o y o n  

boM adigan  sifa tla rd a n d ir.  T a b iiy k i  b iz   b a rc h a   in so n la rg a   b ir  xil 

d a ra ja d a   iliq  v a   s h a rts iz   ijo b iy   m u n o sa b a td a   boMa  o lm a y m iz . 

B a ’z id a  

sh u n d a y  

boM adiki, 

b a ’zi 

k ish iia r 

sh u n c h a k i 

b iz g a  

y o q m a y d ila r.  G o h id a   e s a   ijo b iy   m u n o sa b a tn i  n a m o y o n   e tish   b ila n  

sa m im iy   boM ishga  in tilish   o ra s id a   z id d iy a t  p a y d o   boM ishi  m u m k in . 

B ir  to m o n d a n ,  o 4z im iz n in g   m a v ju d   feM -atvorim izdan  v o z   k e c h ib , 

o ‘zIig im izn i  n a m o y o n   q ila   o lish   im k o n iy a tig a   e g a   boM m asak, 

ik k in ch i  to m o n d a n ,  b iz   b a rc h a   k is h ila rg a   ham   b ir  x il  m u n o sa b a td a  

boMa o lm a y m iz .

---

M a la k a li  ijtim o iy  ish c h in in g  m a la k a s iz  ijtim o iy  is h c h id a n   asosiy

f a r q i

S o li s lit ir is h

p u n k t i

K a s b iy  c h e g a r a d a  

is h  I a y  d  ig a n  

m a l a k a l i  i j t i m o i y  i s h c h i

K a s b iy  c h e g a r a d a n  c h e t g a  

c h i q u v c h i  

m a l a k a s i z  i j t i m o i y  is h c h i

I .  Y o rd a m d a n  

m a q sa d

M a q s a d i  m ijo z   m u a m m o la r in i 

a n iq la s h d a   y o r d a m c h i  s ifa tid a  

k o ‘rila d i. 

M ijo z  

m o y illig in i 

in o b a tg a  o lg a n   h o ld a  m a q s a d g a  

e r is h is h  

u c h u n  

v a ria n tla ri 

s o n in i  y u q o r i  d a r a ja d a   to p is h  

im k o n in i 

b e ra d i; 

m u q o b il 

q a r o r la r n i  t a k l i f  e tis h   m u m k in . 

0 ‘z  o ld ig a  m a q s a d  q o (y a  o la d i.

0 ‘z  

m a y illig in i 

a m a lg a  

o s h iris h   u c h u n   o ‘z   m a q s a d  ini 

t a ’q ib  

q ila d i. 

O 'z  

k o m p ite n tlig in i  t a ’k id la b   o ‘z 

k a s b in i  o ‘tk a z u v c h i  s ifa tid a  

n a m o y is h  

q ilis h i 

m u m k in . 

M ijo z n i 

ta s h v is h g a  

s o lib  

u n in g  

fik r la r in i 

d is k r e d ita ts iy a   ( ta n q id   q ilis h ) 

m u m k in . 

M ijo z g a  

z a r u r  

q o M la b -q u v v a tla s h  

v a  

y o ‘n a lis h n i 

b e r a  

o lm a s lig i 

m u m k in

2 . 

T a ’s i r  

v a  

ja v o b

K e n g   d o ira d a g i  rn u a m m o   v a  

v a z iy a t- v e r b a l 

v a  

n o v e rb a l 

k o ‘p la b   t a ’s i r la m i  to p a   o la d i. 

M ijo z   s h a x s i  v a   h a ra k a ti  y u z a ­

s id a n   m u h o k a m a n i  q ilis h   v a  

b a h o la s h d a n  q o c h is h

V a ria n tli  v a   v a r ia n ts iz   k a m  

x u lq   tu r i,  b i r  y o k i   b ir   q a n c h a  

ja v o b la r g a  

m o y illik , 

m ijo z  

h a ra k a tin i  k o 4r - k o fcro n a   b a - 

h o lo v c h i, 

m ijo z  

s h a x s in i 

b a h o lo v c h i  f ik r la m i  b ild ir is h - 

g a  yoM q o ‘y a d i

3 .  M a d a n iy a t 

s a m a ra s i

X u lq n in g   k o 'p la b   m o d e lla rin i 

is h la b  

c h iq is h  

v a  

b o s h q a  

m a d a n iy a t 

d o ir a s id a , 

o*z 

m a d a n iy a ti ta rk ib i 

s if a tid a   f lk r la s h .  M illiy   k e lib  

c h iq is h i  v a   h a r   q a n d a y   ijtim o iy  

m u h itd a g i  m ijo z   d u n y o s ig a   v a  

b ila n   m u a m m o n i  h a l  e tis h g a  

im k o n  b e ra d i.

F a q a t 

o ‘z  

m a d a n iy a ti 

d o ir a s id a  

is h la y d i: 

m ijo z  

k o n s e p s iy a s in i 

in o b a tg a  

o lm a s d a n , 

u m u m m a d a n iy  

ta la b   s if a tid a   o (z   ijtim o iy  

m u h it m e ’y o r id a  k o ‘ra d i.

4 .  F a o liy a td a  

c h e g a r a la s h

M a la k a   d a ra ja s i  v a   o ' z   im - 

k o n iy a tin i 

h a q iq iy  

b a h o la s h . 

0 ‘z  

im k o n iy a tla rin i 

c h e g a r a la s h n i 

v a   a m a liy o td a  

q o M lay  

o la d i. 

D o im iy  

s u p e r v iz iy a d a n  fo y d a la n a d i.

0 ‘z in i 

h a q  

d e b  

h is o b la b , 

b o s h q a  

m u ta x a s s ila r  

b ila n  

is h la y  o lm a y d i,

5 . S h a x s la r a r o  

t a ’siri

U   o ‘z in in g   m ijo z g a   q a n d a y  

t a ’s ir  e ta y o tg a n lig in i tu s h u n a d i. 

M ijo z   fik ri  v a   tu y g ‘u la r i  b ila n

M ijo z g a  

n is b a ta n  

t a ’s ir 

d a ra ja s in i  h is o b g a   o lm a s d a n , 

k o ‘p a y tirib   y o k i  k a m a y tirib

245

---

o 'z in in g   fikri  v a  tu y g ‘ularini 

inobatga oladi.

y u b o rad i.  M aslah at  ja ra y o n i­

d a m ijo z  u n in g  ta ’sirid a  ekan­

ligini  b a’z an   um um an  inkor 

etadi.

6. 

Insoniy 

fazilat

Insoniy 

fazilatlam i 

hurm at 

qiladi.

M ijo z  bilan  h urm at  qilm aydi, 

n ohaq  v a  uni  his  etm asdan. 

Uni  haqorat qilgan holda.

7 .U m u m lash -

tirilgan

n azariy a

0 4z   y o 'n a lish in i  rivojlantirish 

v a yangi  nazariyalam i egallash

B itta  nazariy ag a  asoslanadi, 

boshqasini  bilm aydi.

8 . Pozitsiya

K asbiy  refleksiyaga  asoslangan 

pozitsiya

M en-konsepsiyasiga 

asos­

langan p o z itsiy a ...

9 . M aslahat 

m aqsadini 

inobatga 

oshlish

M ijo z 

buyurtm asi 

b o 'y ich a  

aniq  ishlash. M aslah atn in g  aniq 

m aqsadini ta 'q ib  etadi.

M aslahat 

chegarasini 

ken- 

gaytiradi  yoki  kam aytiradi. 

S u h b at  m aqsadi  h aq id a  xira 

tasavvurga  ega  yoki  aniq 

m aq sad g a  eg a   e m as.  O 'z  

taxm inlari 

aso sid a 

m ijoz 

m aqsadi  alm ashtiriladi

B o lalar bilan ishlaydigan ijtim oiy ishchi q an d ay  sifatlarga ega

boMishi  kerak

1)  Inson lam i  individual  farqliklariga  baholam aslik  m unosaba- 

tida boMish.

2) Bolalarning em otsional holatiga sczgirlik.

3)  Egiluvchanlik  (egiluvchanlikka  m os  ko‘rsatkich)  -   to ‘- 

siqlardan  yengil  oMa  olish,  bir  m avzudan  ikkinchi  m avzuga  yengil 

oMish.

4)  Em otsional  bosiqlik  va  sabrlilik  -   boladagi  xavotirlikni 

bartaraf  eta  olish,  tinchlantirish  em otsional  bosiqlik  va  sabrlilik 

qobiliyatiga eg a boMish.

5) Um um iy m adaniyat xulqini qoMlab quvvatlash.

6) 0 ‘z  xulqi yo‘nalishini oxirigacha joylashtira olish -  vaziyatni 

konstruktivligini  bola  yuklamasdan,  uning  shaxs  sifatida  o'sishiga 

to‘siqlik qilm asdan berilgan mavzu  bo‘yicha suhbatga qaytish.

7)  0 ‘sm ir  va  bolalar  xulqi  sohasida  bilim lam ing  mavjudligi  -  

shaxs  rivojlanishi  va  qonunyatlari,  yosh  va  individual  xususiyatlari 

haqidagi bilim lam i egallash.

8) 

Hayoti 

davom ida 

shaxs 

boMib 

rivojlanishi 

uchun 

imkoniyatlarni  tan  olish.  Bola  hayotidagi  yuqoridagi  vaziyat  uning

246

---

InMyatdan  yomonligi  uchun  emas,  balki  hayotiy  vaziyatga  mos 

kclmaydigan  sharoitda  o ‘sganligi  sabablidir.  Har  qanday  yoshda 

uning  xulqi  va  xarakter  qirralarini  ijobiy  shakllantirish  saqlash 

imkoniyati mavjud. Bolaga chuqur qiziqishni namoyon etish.

9)  Bola  xulqi  va  tayyorgarlik  darajasiga  sezgirlik  o 'z   bolalik 

tajribasiga murojaat etgan holda am alga oshirish.

10)  Bola  xuquqini  hurmat qilish,  o ‘z  m uam m olaridek xal  etish 

va javobgarlikni o ‘z  zim m asiga olish qobiliyati.

11)  0 ‘z  tajribasi  va  refleksiyaga  ochiqlik.  Ijtimoiy  ishchi,  o ‘z 

tuyg‘ularini  tahlil  etishi,  bilishi,  belgilashi  va  salbiy  tomonlarini 

kamsitmasdan  balki  ulam i  to ‘g ‘rilash  lozim.  Faqat  shunday 

hollardagina u o 'z  xulqini nazorat qila oladi.

12)  O 'z   o'zini  anglashni  o'stirish.  M aslahatchi  o 'z i  haqida 

q an c h a k o 'p  bilsa, u kim bilan ishlayotganligini yaxshi biladi.

13)  Kuchli  o'xshashlik  -   o 'z   ichki  pozitsiyasiga  ega  bo'lish, 

boshqa insonlarga nisbatan oddiy umid aks ettirish.

N overbal m uloqot