Yolg‘izJatib qo‘ymaslik.
Ko‘m akka muxtoj bolalarni tarbiya-
Iashda ulam i jam oadan chetlashib, yolgMzlanib qolishiga yoM
qo‘ym aslik pedagogik usullarning muhim bo‘gMnidir. Ijtimoiy
ishning pedagogik mazmuni odam lar xulqini koiTeksiya qilish va
qayta tarbiyalash bilan belgilanadi. Korreksiya har qanday
faoliyatning zaruriy elementi hisoblanadi, chunki na o ‘qishda, na
mehnatda va na m uloqotda birdaniga ijtimoiy muhim boMgan
natijalarga erishish m um kin emas. SogMom va ishga layoqatli
jam oani shakllantirish ijtimoiy ishning muhim pedagogik jihatla-
ridan biri hisoblanadi. Shu yoM bilan rasmiy va norasmiy
liderlikning uyg‘unligiga erishiladi, bu esa o ‘z navbatida nizolaming
ehtimolini pasaytiradi, guruhdagi o ‘zaro yordamni kuchaytiradi.
Ishlab chiqarish razryadini, m alakani oshirish, uzluksiz ta’lim,
o ‘zini-o‘zi boshqarishda ishtirok etish - bular shunday bosqichlarki,
ulardan o 'tib borar ekan, inson o 'z in i namoyon qilish va qaror
toptirishning yangi bosqichlariga koMariladi.
0 ‘quv-mehnat, sport, badiiy va boshqa turdagi faoliyatlarda
yutuqlarga erishishni ta ’m inlaydigan usullar muhim pedagogik
xususiyatlarga ega. Ijtim oiy ahamiyatga m olik faoliyatning o ‘zi
223
shaxsni yuksakliklarga k o ‘taradi. Biroq ko‘pincha unga erishish
uchun maxsus usullardan, masalan, mehnatni ilmiy tashkii qilish,
individual
xususiyatlarni
hisobga
olish,
psixologik jihatdan
asoslangan samarali yordam kabilardan foydalanish kerak boMadi.
Shaxsning rivojidagi eng yuqori sam araga uni ijodning turli
sohalariga ja lb etish orqali erishiladi. M uammoli darslar, qo‘shim-
cha darslar, qayta o ‘qish!ar, malakani oshirish jarayonidagi tadqi-
qotlar tafakkurni rivojlantiradi.
Ijtimoiy rivojlanishga odam lar o ‘zlarining rivojlanish darajasi,
qiziq ish lari ga ko‘ra a ’zo boMib kiradigan turli ijodiy guruhlar va
jam oat birlashmalari ancha katta hissa qo‘shadilar.
Ijtimoiy xizm atchining mahorati uning madaniyati, um um iy va
kasbiy maMumotiga bogMiq boMadi. N azariy va am aliy, psixologik
va pedagogik tayyorgarlikdan o'tish ayniqsa muhim aham iyatga ega
boMadi.
Fan va am aliy faoliyatning birligi sifatida ko‘riladigan ijtimoiy
ish pedagogikasi sohasining eng m uhim vazifasi insonni tarbiyalash
maqsadlari, mazmuni, usullari va vositalarini, uning xulq-atvoriga,
turli mintaqaviy sharoitlardagi ijtimoiy o ‘zaro ta’sirlarining keng
doirasiga ta’sir o ‘tkazish yoMlarini aniqlashdir. U aholining,
oilalam ing barcha toifalariga qaratilgan boMib, ijtimoiy yordam
tizim ini shakllantirish, eng yaxshi m unosabat iqlimini yaratish,
ruhiy qulayiik, sotsiom adaniy m aydonni shakllantirish shaxsning
rivojlanishi v a o ‘zini namoyon qilishiga y o ‘naltirilgan boMadi.
Topshiriqlar berish, suhbatlar oUkazish.
Ba’zi tadqiqotchi-
larning fikriga ko‘ra, ijtim oiy ish pedagogikasi, shu jum ladan,
ko‘makka
muhtoj
bolalami
axloqan
tarbiyalash
va
ulami
jam iyatning faol a ’zolari qatoriga q o 'sh ish harakatlari XIX asr oxiri
- XX asr boshlarida vujudga kelgan boMib, uning shakllanishi
an p rik a lik M eri Richmond, Jeym s A dam s va germ aniyalik A d o lf
Disterveg va Paul N atorplam ing nomlari bilan bogMiq bevosita
bogMiqdir. «Inson tarbiyasidagi eng asosiy yoM ishontirishdir,
ishontirishga esa faqat ishonch yordam ida erishish mumkin».
Bahslashuvda ko‘pincha haqiqatrti ifodalayotgan odam emas,
balki raqibi nutqini tez va aniq tahlil q ila oladigan, unga mutanosib
va samarali tarzda o ‘z nutqini tuza oladigan odam g ‘olib chiqadi.
224
Bolalar bilan ularning turli muammolari bo‘yicha muzokaralar
olib borish muhim aham iyat kasb etadi. M uzokaralar samimiy
dialog shaklida moMjallangan natijalarga erishish yoMida o ‘tkazila-
digan suhbat ko‘rinishidir. Ular asosan o ‘zaro fikr almashish yo‘li
bilan har ikki tomon manfaatlariga m os keladigan bitimga erishish
va barchaga m anzur boMadigan natijani qoMga kiritish uchun
o ‘tkaziIadi. Yutuqqa erishish va bola, subyekt
manfaatini eng
yaxshi tarzda himoya qilish uchun muzokara olib borish san’atini
mukammal egallash lozim. M uzokara olib borishning mutaxassislar
tomonidan tajriba asosida ishlab chiqarilgan muayyan qoidalari
mavjud.
M uzokara olib borish qoidalari:
- 0 ‘z oldingizga qo‘ygan vazifani nazardan qochirmang, nima
bilan shug‘ullanayotganingiz haqida beriladigan savolga javob
berish uchun tayyor bo* lib turing.
- E ’tiborli boMing va suhbatdoshingizning gapini boMmang.
- Suhbatdoshingizni u yetti uxlab tushiga ham kirmagan narsa-
da ayblamang. Bu uni mudofaa mavqeyiga o ‘tib olishga majbur
qiladi va m uzokaralam ing umumiy asabiyligi va agressivligiga
sabab boMadi.
- M uzokara boshidanoq samimiy va oqko‘ngil boMing. Suhbat-
doshingizga hurmat bilan m unosabatda boMing, lekin uning oldida
yaltoqlanmang.
- Suhbatdoshni eshitishni biling. Uning haqiqiy motivlari va
istaklarini tushunishga xatti-harakatlari, imo-ishoralari va so‘zlari
nim alami ifodalayotganini anglashga harakat qiling.
- Suhbatdoshingizni o ‘z tomoningizga «ag‘darib olishga»,
uning muammolarini o‘zingiz hal qilib berishga urinmang.
- O cz muammoingizda vakolatli boMing, sizga berilgan
savolning javobini bilmasangiz, uni ichingizdan to ‘qib chiqarmang
va sizga berilmagan savolga javob berishga harakat qilmang.
- Kambag‘allik va nochorligingiz bilan «maqtanmang».
- 0 4 m is h to‘g ‘risida em as, kelajak to ‘g ‘risida ko‘proq gapiring.
- «M ayda gap» boMmang va muhim boMmagan masalalar
yuzasidan tortishmang. Tashakkur bildiring (yordam, ajratilgan
vaqt, masalahat va h. k. uchun). Suhbatdoshingizga u bilan uchra-
shuvingiz siz uchun ju d a muhim boMganini yetkazib qo‘ying.
225
— M uzokaralar m uvaffaqiyatsizlik bilan tugashiga doimo tayyor
turing.
— M ijozlarning muammolarini hal qilishda ijtimoiy xizmatchi
ko‘pincha boshqa muassasa, tashkilot v a idoralarning mutaxassis-
lariga yordam so ‘rab m urojaat qilishiga to ‘g ‘ri keladi. Bir marota-
bali shaxsiy m uloqotlar uzoq muddatli o 'zaro majburiyatlarga
nisbatan ijtim oiy xizmatchi uchun m urakkabroq boMadi, uning
faoliyati
sam aradorligini
pasaytiradi.
«Kerakli»
odam lar va
tashkilotlar bilan ham korlik aloqalarini to ‘g ‘ri o ‘rnata bilish ijtimoiy
xizm atchi m uvaffaqiyatining kafolatidir.
H am korlik munosabatlari rivojlanishiga xalaqit berayotgan
m uam molar: tom onlar m anfaatlarining noaniqligi va kelishtiril-
magani.
Kutilayotgan natijalar to ‘g ‘risidagi tasavvurlarning turlichaligi.
0 ‘zaro axborot alm ashishning zaifligi.
M unosabatlarni huquqiy jihatdan shakllantirilmagani.
M oliyaviy mablagMami ja lb qilish va ulardan foydalanish
m asalasidagi noaniqlik. Rejalashtirishning y o ‘qligi, kim nima uchun
m as’ul ekani to ‘g ‘risida tasavvur shakllantirilmagani.
Ijtimoiy xizm atchining faoliyatida verbal va noverbal vositalar
yordam ida am alga oshiriladigan, rasm iy-xizm at doirasida am alga
oshiriladigan, bevosita m uloqot shakli boMgan suhbatga katta o'rin
ajratiladi. Bolalar bilan oMkaziladigan suhbatlar quyidagi xusu-
siyatlarga ega:
— ham korlam ing o ‘z mavqelarini aniq va ishonarli qilib bayon
qila olish layoqatlari va muloqot m aqsadlarini hisobga olgan holda
m uzokara predmetiga tanlab yondashish;
— sherikning
so‘zlariga
m unosabat
bildirishning
tezligi;
sheriklar fikrj va takliflariga tanqidiy baho berish;
— subyektiv va obyektiv omillarni hisobga olish va baholashga
tahliliy yondashuv;
— m azkur muammo bo‘yicha m avjud nuqtayi nazarlami tanqi
diy tahlil qilish orqali o ‘zining aham iyatini bilish va sheriklam ing
malakalarini oshirish;
— muammoni hal qilishga alo q ad o rlig i. va m as’ulligini his
qilish.
226
Do'stlaringiz bilan baham: |