Ijtimoiyish

Ijod qilishga, o‘zini anglashga ko'niktirish

Ijtimoiy  kocmakka  muxtoj  bolalar  agar  ularning  qobiliyatlari 

to cg ‘ri  baholansa,  ijod  qilishga,  o ‘zlarini  kocrsatishga  intiluvchan 

boMadilar.  Ularning  qoMlari  bilan  har  yili  ju d a  katta  ijodiy  ishlar 

am alga  oshiriladi  va  ular  ham  jam iyatning  toMaqonli  a ’zolari 

sifatida  turm ushda  ishtirok  etayotganlarini  isbotlab  kelayotirlar. 

U lar  ko‘p  hollarda  turli  muassasalarda,  bolalar  uylarida  ijod 

nam unalari  bilan  oshno  boMadilar.  Ko‘m akka  muhtoj  bolalar 

jam iyatda qanday paydo boMib qoladi, degan savol ju d a dolzarb. Bu 

hoi  ko‘pincha  baxtsiz  hodisa  tufayli  emas,  balki  ijtim oiy  falokat 

natijasida  yuz  beradi.  TugMlishi  istalmagan  bolalar  ota-onalariga 

kerak  boMmay qoladi.  Yoki  boMmasa,  ona bolani tarbiyalash  uchun 

vositalar  v a  shart-sharoitga  ega  boMmagani  sababli 

undan 

qachonlardir,  hayot  yaxshilanib  o ‘z   iziga  tushganda  qaytib  olish 

to ‘g ‘risidagi  gMra-shira  umid  bilan  «tilxat  berib»  voz  kechadi. 

hattoki,  bu  bolalar  yetarli  oziq-ovqat,  g ‘amxo4rlik,  tegishli  tibbiy 

xizm at  olganlari  taqdirda  ham  ularning  rivojlanishi  gospitalizm 

sindrom i — kommunikativ-hissiy  aloqalam ing yetarli  em asligi  bilan 

bogMiq  boMgan  oqibatlar tufayli  xiralangan  boMadi,  bunday  bolalar 

odatda, faqat intellektual jihatdan emas, balki jism oniy rivojlanishda 

ham  orqada qoladilar, ularning tili  kechroq  chiqadi, keyinroq  ularda 

m uloqotga kirishishdagi qiyinchiliklar namoyon boMa boshlaydi, bu 

qiyinchiliklam i  har  doim  ham,  hatto  yuqori  malakali  tibbiy- 

pedagogik korreksiya yordam ida ham bartaraf etib boMmaydi.

B olalar  uylarida  o ‘sayotgan  kattaroq  bolalar  esa  bu  uy 

devorlaridan tashqaridagi  hayotga  yaxshi  moslashmagan  boMishadi, 

mustaqil  hayot kechirishga qiyinchilik bilan  moslashishadi.  Shuning 

uchun  ham  bolalar  uyida  tarbiyalanib  chiqqanlam ing  ko^pchiligi 

hayot  ssenariysi  deyarli  yarim   holatlarda  sudlanish  bilan  bogMiq 

boMadi.  Bundan  tashqari,  o czining tarbiyasidagi  kamchiliklarni  ular 

bolaligida  oilali-rolli  xulq-atvor  saboqlarini  olm aganlari  sababli, 

o ‘zlarining  oilalariga  ham  olib  kirishadi.  Odamlar,  mehnat jam oasi 

bilan m uloqot qilishda ular ko‘pincha nizoli yoM tutishadi.

O ila  bolalam ing  ijtimoiylashuviga  faqatgina  o 4zining  mavjud­

ligi  bilan  emas,  balki  qulay  axloqiy-ruhiy  iqlimi,  barcha  a’zolari 

o ‘rtasidagi sogMom m unosabatlar orqali ta ’sir o'tkazadi.

217

---

O ila  tarixan  jam iyatning  asosiy  xo‘ja lik   hujayrasi  boMgan. 

O vchilik v a g'allachilik, kasb-hunar va savdo  faqatgina oila ta ’min- 

laydigan  funksiyalar  taqsim otiga  asoslanibgina  mavjud  boMishi 

m um kin  edi.  Sanoatlashgan  ishlab  chiqarish  vujudga kelishi,  ishlab 

chiqarish  kuchlarining  rivojlanishi  bilan  shahardagi  oilalarning 

ko‘pgina  funksiyalari  tashqarida  qoldi.  Tom orqa  xo‘jaligiga  ega 

boMgan qishloq oilalarida esa u anchagina saqlanib qoldi.

O ilaning  boyish,  boylik  to ‘plash  va  uni  m eros  qoldirish 

bo‘yicha  iqtisodiy  roli  asta-sekin  zaiflasha  boshladi.  O dam lar 

hayotining ularga ovqat tayyorlash,  kiyim -kechak tikish,  kir yuvish, 

uyni  tozalash  singari  qadimdan  oila  bilan  bogMiq  boMgan  ko‘pgina 

qirralari  endi  butunicha  yoki  boMmasa  qism an  m aishiy  sanoat 

«yelkalariga» yuklandi.

O datda,  odam lardagi  um um biologik jin siy   ehtiyojlar  va  ulam i 

xuddi  ovqatga,  turar  joyga  boMgan  ehtiyojlarni  qondirish  singari 

qondirish  zarurligi  sogMom  «seks»  deb  ataladigan  gedonistik 

funksiya  bilan  bogMiq.  Ko‘p  asrlar  davom ida  cherkov  va dunyoviy 

axloq  jism oniy  muhabbatni  qoralab  keldilar,  uni  faqat  insonning 

gunohkor tabiatiga yon  berish  sifatida baholab uning faqat jism oniy 

emas,  balki  m a’naviy  lazzat  m anbayi  ham   ekanini  inkor  etib 

keldilar.  Hozirgi  kunda  dem okratik  jam iyatlarning  ko‘pchiligida 

jinsiy  ehtiyojlam ing  qondirilmasligi  shaxsni  ogMr  kechinm alar  va 

salom atlikning izdan  chiqishiga olib  kelishi e ’tiro f etiladi.  M e’yoriy 

jinsiy hayot, muntazam jinsiy yaqinliklar sogMom turmush tarzining 

asoslaridan  biri  sifatida tan  olinadi.  Bugungi  kunda  nikohda  boMa 

turib  jin siy   ehtiyojlarni  qondirish  bilan  bogMiq  boMgan  nevrotik 

reaksiyalar 

ko‘plab 

uchraydi. 

YolgMzlik 

singari 

«ijtimoiy 

xastalik»ning keng tarqalishi katta yoshli odam larning ko‘pchiligida 

bu  ehtiyojlam ing  qondirilmasligiga  olib  kelm oqda.  «Ikki  yuzlam a 

axloq»  erkaklarning  nikohdan  tashqari  aloqalarini  qoralamagan 

holda,  ayollam ing  bunday  aloqalarini  keskin  qoralaydi.  Ajrashgan 

ayollar  ajrashgan  erkaklarga  nisbatan  ogMrroq  ahvolga  tushib 

qoladilar.  20  v a  40  yosh  orasida  sodir  etiladigan  xudkushlikning 

katta qism i  yolgMzlik muammolari bilan bogMiqdir.

Ayni  paytda, jism oniy yaqinlilikka yuzaki  m unosabatda boMish, 

avvalgiga  nisbatan  yengil-yelpi  m unosabatlarning  k o ‘plab  uchrashi 

odam larni  baxtli  qila  olmaydi.  Tasodifiy  jinsiy  sheriklar  bilan

218

---

nniuuntazam  munosabatlar  ruhiy  boylik  va  chuqurlikka  ega 

boMmaydi,  ular xavotir  va  yolgconlik  hissini  uyg'otadi,  o ‘z   ortidan 

Jlnoiy  yoki  salbiy  tibbiy  oqibatlarni  olib  keladi.  Jam iyatning 

ma’naviy jihatdan  yem irilishi,  «erkin  seks»  va  uni  barcha vositalar, 

shu jum ladan,  ommaviy  axborot vositalari  yordam ida  ochiq  targMb 

qilish  jinsiy  yoM  bilan  o ‘tadigan  kasalliklarning  keng  tarqalishiga 

qonuniy  ravishda olib  keladi.  Ayni  paytda,  mustahkam  v a sogMom, 

baxtli  va jip s  oilalar timsolini  yaratish  ko‘p  m am lakatlarda  doimiy 

va  ishonchli  sherik  bilan  am alga  oshiriladigan  «sogMom  seks  qu- 

vonchlari» O ITSga qarshi kurashda eng yaxshi vosita hisoblanadi.

«Mening  uyim — m ening qaPam »  iborasi sogMom,  nizosiz oila

-   eng  yaxshi  tayanch,  eng  yaxshi  boshpana  va  unda  odam   tashqi 

dunyoning  g ‘ayri  do‘stona  xurujlaridan  himoyalovchi,  o ‘zining 

salbiy  hissiyotlaridan  qutulishi  mumkin  boMgan  makon  ekanini 

ifodalovchi  fikrni  yaxshi  ifodalaydi.  Inson  mehnat jarayonida  sarf 

qilgan jism oniy  kuchlar  dam  olish  vaqtida  toMdiriladi.  Kuzatishlar 

ko'rsatishicha,  bu  kuchlar  oilada,  yaqinlar,  bolalar  bilan  muloqot 

jarayonida toMaroq tiklanar ekan.

Ijtimoiy  ish  m asalalarida  oila  davlat  va jam iyat  vakillari  bilan 

ju d a   kam  holatlarda  m uloqotga  kirishadi,  qonun  yoMi  bilan 

belgilangan  yoki  tak lif  qilinayotgan  yordam  m oddiy  xususiyatda 

boMishi (nafaqa, toMovlar va boshqalar) bundan istisno.

Ijtimoiy  xizmatchi  minimumni  maksimallashtirish  tamoyilidan 

(ijtimoiy  ko6m akning minimal  zaxiralarini  maksimal  kengaytirishga 

intilishdan)  kelib  chiqar  ekan,  oilaga  homiylarning  mablagMarini 

ja lb   etish  yoki  davlatning  ko'm agini  adolatli  taqsimlashni 

kuzatibgina  qolmay,  oilalarni  o ‘z-o‘ziga  va  bir-birlariga  yordam 

berishga  ham  o ‘rgatishi  lozimki,  bunday  yordam  eng  saxiy 

nafaqalarga  nisbatan  ham  ko‘proq  sam ara  beradi.  Shuni  unutmaslik 

kerakki,  axloqiy  jihatdan  o ‘zi  ishlab  topgan  mablag*  ijtimoiy 

boqimandalikdan  ancha  yuqoridir.  Kichik  va  o ‘rta  oilaviy  biznesni 

rivojlantirish  dasturi,  bu  ishda  munitsipal  organlarning  ko‘magi 

Rossiyadagi  ko‘pchiIik  oilalam ing  o bzlarini-o4zlari  ta ’minlashi  va 

farovon hayot kechirishlari uchun imkoniyat yaratadi.

Oilaning  muhim  va  ziddiyatli  muammolaridan  biri  m as’uliyatli 

ota-onalik  muammosidir.  M as’uliyatli  ota-onalik deganda,  ijtimoiy, 

ruhiy,  tibbiy  va  boshqa  shart-sharoitlar  tushuniladiki,  ular  oilaga

---

qancha  bola  ko‘rishni  istasa,  shuncha  ko‘rish;  faqatgina  tugMIishi 

istalgan  bolalam i tug*ish va tug‘ilishi  istalmagan bolalam i esa hayot 

uchun  xavfli  bo‘lmagan madaniyatli  vositalar yordam ida tugMshdan 

saqlanish  imkonini beradigan tadbirlar majm uasi tushuniladi.

M ing-yilliklar  davom ida  zarurat  bola  tug‘ishni  biologik 

m ahsuldorlik  darajasida  ushlab  turishga  m ajbur  etdi: 

dunyoga 

qancha  tugMIishi  mumkin  bo‘isa,  shuncha  bola  kelar edi.  Urushlar, 

epidemiyalar,  bolalar  oMimining  dahshatli  darajasi  natijasida 

tugMlgan  bolalarning  o z  qismi  tirik  qolar  edi,  lekin  baribir  ular 

aholining  uncha  tez  boMmasa  ham  barqaror o ‘sishini  ta ’m inlar edi. 

Ijtimoiy-iqtisodiy,  psixologik  va  ilmiy  yutuqlar  ham da  X X   asrda 

yuz  bergan  o ‘zgarishIar  xotin-qizlam i  ijtim oiy  ishlab  chiqarishga 

jalb   etdi.  C haqaloqlam ing  ko‘pchiligi  hayotini  saqlab  qolish  imko­

niyati  ta’minlandi,  rivojlangan  m am lakatlarda  oilalam ing  dem og­

rafik  ko'rsatkichlari  o ‘zgardi.  Tibbiyot  fanining  yutuqlari  tufayli 

oilani  ongli  ravishda  rejalashtirish  imkoniyatlari  vujudga  kelibgina 

qolm ay,  u  ko‘pchiIik  uchun  erishish  m um kin  boMgan  jarayonga 

aylandi.

Afsuski,  bizning  jam iyatim izda,  aholining  tibbiy  madaniyati 

yetarli  boMmagani, jin siy   axloqning  nodem okratligi  sababli  oilani 

rejalashtirishning eng vahshiy usuli -  abort qaror topdi.  M adaniyatli 

dunyo  uchun  xos  boMmagan  bunday  m anipulyatsiyalar  miqdori 

bo‘yicha  Rossiya  hurm atga  sazovor  boMmaydigan  birinchi  o ‘rinni 

mutlaq jihatdan  ham,  har mingta  ayolga  hisoblaganda  ham,  egallab 

turibdi.  Tibbiy  m uassasa  sharoitlarida  ham  ayollarga  yomon 

oqibatlar,  hatto  halokat  tahdid  soladi,  ekspertlam ing  baholariga 

ko'ra  esa  abortlam ing  uchdan  bir  qism igachasi  shifoxonadan 

tashqarida  am alga  oshiriladi.  A bort  —  kelgusidagi  naslsizlik 

imkoniyati,  ichki  tanglik  va  tashqi  qoralash  bilan  bogMiq 

ayol 

uchun ogMr axloqiy-ruhiy silkinish.