Ijtimoiyish

Vatanga  munosabat.

  Har  qanday  axloqiy  tarbiyaning  tag  za- 

minida  vatanga  m uhabbat  yotishi  ma’lum.  Shuning  uchun  bizning 

o ‘rganish  obyektimiz  boMgan  kategoriyadagi  bolalar  dunyoqa- 

rashida  ham  vatanga  muhabbatni  shakllantirish  muhim  ahamiyatga 

ega. Vatan muqaddas diyor.  Bu diyorda ajdodlarim iz umrguzaronlik 

qilishgan  va  ularga  munosib  hayot  kechirish  har  bir  kishining 

avlodlam ing  burchidir.  Uzoq  v a yaqin  oMmishda  vatan  ravnaqi  va 

ozodligi  uchun  jonlarini  fido  qilgan  ajdodlarimizni  bolalarning 

bilishi  muhimdir.  Xalq  qahramonlari  T o‘maris,  Shiroq,  Spitamen, 

M uqanna,  Jaloliddin M anguberdi, Pahlavon Mahmud, Tem ur Malik 

va  boshqalar,  davlat  arboblari  Amir Temur,  Zahiriddin  Muhammad 

Bobur,  M irzo  Ulug‘bek  va  boshqa  siym olar  bolalar  ruhiyatini 

boyitish  vositalaridir.  Bulardan  bexabar  bolaning  dunyoqarashida 

cheklangan  tasaw u rlar  hosil  boMadi.  Bu  esa  ular  bilan  olib  bori­

layotgan  ishlami  faqat  bir  tom onlam a  tasavvur  qilib  qoladilar. 

Ko‘makka  muhtoj  bolalar  o ‘zlarining  davlatga,  ota-onasiga, 

jam iyatga  ogMrlik  qilib  qolayotganday  his  qilmasliklari  uchun  ish 

olib  boradigan  ijtimoiy  ish  xodimlari ju d a  ko‘p  narsalam i  bilishlari 

va  ularga  achinayotganlarini  namoyon  etmasliklari  lozim.  Bu  ham 

m uayyan  darajada pedagogik  mahoratni  va  insoniylilcni  talab  etadi. 

K o'm akka  muhtoj  kishilar,  ayniqsa  bolalar  bilan  ishlash  osonday 

ko‘rinadi,  lekin  ijtimoiy xizmatchi  faoliyati juda m as’uliyatlidir.  Bir 

qaraganda  u  davlat  tomonidan  ajratilgan  nafaqalarni,  oziq- 

ovqatlam i,  buyumlarni  tarqatish,  m uhtojlam ing ehtiyojini  qondirish 

kabilarning  hech  qanday  murakkabligi  yo‘qday  tuyuladi.  Ijtimoiy

231

---

pedagog  to ‘g ‘risida  esa  bundan  ham  soddaroq  fikr  yuritiladi. 

O 'quvchi  darsda  pedagogga  xalaqit  berayotgan  bo'Isa,  vazifalarini 

bajarm asa  —  m ana  ijtimoiy  pedagogning  faoliyat  maydoni:  ota- 

onalarni  ehaqirish,  ularga  dashnom  berish,  qarshi  choralar  ko‘rish 

kerak.  «Ijtim oiy  ish»,  «ijtimoiy  pedagogika»  tushunchalarining 

noto‘g ‘ri  anglanishi  quyidagi  narsalar  bilan  bog‘liq:  butun  boshli 

maktabga  bir  ijtimoiy  pedagog  va  m ikrorayonga  bir  ijtimoiy 

xizmatchi  nim a  bera  oladi?  Bu  kasbning obro‘sini  tushirish, hozirgi 

ijtimoiy  siyosat  g'oyasini  buzishdan  boshqa  narsa  emas.  Insonning 

ichki  dunyosiga  va  uni  takomillashtirishga  yo'naltirilm as  ekan, 

ijtimoiy  ish  qadrsizlanadi  va  o'zining  gum anistik  mazmunini 

yo‘qotadi.

Bugungi  kunda tarbiya to‘g ‘risida so‘z  yuritilar ekan,  ko‘pincha 

shaxsning  cheklangan  makonda:  maktab,  bolalar  bog‘chasi,  oilada 

shakllanishini  nazarda  tutishadi.  Pedagogika  fanidagi  shunday 

vaziyat  am aliyotga  ham  ta’sir  o ‘tkazm asdan  qolm aydi.  Hozirgi 

m aktablar,  oila  to ‘g ‘risida  so‘z   yuritilar  ekan,  bolani  jazolash 

(m aqtash)ga  layoqatli,  maktabni  ta’m inlashda  v a  bayramni  tashkil 

etishda yordam   k o ‘rsata oladigan,  ba’zi-ba’zida ota-onalar majlisiga 

qatnashadigan  ota-onalam i  tushunishadi.  O ila  va  yaqin  atrof-muhit 

shaxsning shakllanishiga eng kuchli  ta’sir o ‘tkazishi,  ular shaxsning 

ijtim oiylashuvidagi, 

ijtimoiy 

qo‘llab-quvvatlash 

va 

himoya 

qilishdagi eng qudratli vositalar ekani esdan chiqib qoladi.

Ko‘pchilik  olim larning  tarbiyaga  nisbatan  tor  qarashlardan 

qoniqm asligi  ta ’lim  funksiyalari  va  tam oyillari,  m aqsadlarini  qayta 

ko‘rib  chiqish  istagi,  ilg‘or  texnologiyalar, 

ijtimoiy-pedagogik 

ishning  egiluvchan  tashkiliy  shakllarini  yaratishga  intilishlari  o ‘z 

ichiga  insonning  hayotiy kuchlarini,  uning atrof-m uhit  va o ‘zi  bilan 

ijodiy  faollik  va  m uayyan  sotsiumda  o ‘z  hayotini  axloqiy jihatdan 

o ‘zi 

tashkil 

qilishini 

pedagogik 

uyushgan 

tarzda 

qoMlab- 

quvvatlashning  maqsadga  yo‘naltirilgan  bilim lar  tizim ini  qam rab 

oladigan g ‘oya va yondashuvlarini  uyg‘otishga turtki  berdi.  Ijtimoiy 

pedagogika  insonning  butun  hayoti  davrlarida  va  mikromuhitning 

turli  sohalarida  ijtim oiy  o ‘zaro  ta’sirlariga  pedagogik  ta ’sir  o ‘tka- 

zishni  ko‘rib  chiqadi.  Shaxsning  faolligi,  uning  ijtim oiy  yetukligi 

ham bevosita insonning muhit bilan o ‘zaro ta ’siriga borib taqaladi.

232

---

Pedagogik  bilimlar  ijtimoiy  ishda  va  oilaga,  qariyalarga, 

ishsizlarga,  bemorlarga,  nogironlarga,  qochqinlarga,  yolg‘izlarga, 

boslipanasizlarga,  qam alib  chiqqanlar va  boshqa  ko‘plab  odamlarga 

ijtimoiy yordam  ko'rsatishda  zarur ekani  m a’lum  bo‘ldi.  Pedagogik 

bilim  bugungi  kunda  umumiy  madaniyat  va  ijtimoiy  siyosatning 

tarkibiy  qism iga  ayianib  bormoqda.  Sotsiumning  butun  pedagogik 

salohiyatini  har  bir  shaxsning  individual  imkoniyatlarini  namoyon 

qilish,  rivojlanishini  rag'batlantirish  va  aholi  bilan  olib  boriladigan 

ijtimoiy ishning barcha turlarida foydalanish zarur.

Ijtimoiy  ishning  pedagogik  komponenti  ijtimoiy  faoliyatning 

turli  sohalarida  ijtimoiy  tashabbusiarni,  bolalar  va  kattalarning 

ijodiy faolligini  harakatga keltiradigan, oilaning har bir kishi  huquqi 

va  farovonligi  to‘g ‘risidagi  g ‘amxo‘rligidagi 

imkoniyatlardan 

toMaqonli  foydalanish  y o 'lid a  samarali  va  pedagogik  jihatdan 

maqsadga  yo‘nalliriIgan  qarorlar  qabul  qilish  uchun  imkoniyat 

yaratadi.

T a’lim,  ijtimoiy  m uhofaza,  reabilitatsiya  muassasalaridan  har 

biri,  ijtimoiy  xizm atchining  mijozlar  bilan  har  bir  uchrashuvi 

bugungi  kunda  mikromuhit  turi,  vaziyat,  aholi  ehtiyojlari  va 

im koniyatlariga  qarab  tuzatishni  taqozo  qiladi.  Pedagogik  faoliyat 

muayyan odam larning muayyan vaziyatdagi  izlanish v a ijodidir.

Har  qanday  odam  m uloqot  jarayonida  ikki  roldan  birini: 

gapiruvchi  yoki  tinglovchi  rolini  o ‘ynaydi.  Bir qarashda o ‘z  nutqini 

ayniqsa,  o ‘zi  uchun  muhim  boMgan  odamlar guruhi  Oidida savodli, 

yorqin,  ishonarli, qiziqarli  qilib  tuZish  birovning nutqini  eshitishdan 

ko‘ra   qiyinroq  tuyiladi.  A slida  esa  bunday  emas.  Tinglovchi  roli 

ko'pincha qiyinroq  boMadi, chunki  bu rolga  maktab ta ’limi  tizimida 

tayyorlashmaydi.  Har  birim iz  u  yoki  bu  sababga  ko‘ra  tinglashimiz 

lozim  boMgan  qiziqarsiz  m a’ruzalarni  eshitishdagi  qiyinchiliklami 

yengib  oMishimizga  to‘g‘ri  kelgan.  Ijtimoiy  pedagog  va  ijtimoiy 

xizm atchi  professional  darajada  tinglash  va  gapirish  qobiliyatiga 

ega  boMishi,  y a’ni  uning  nutq  muloqoti  uning  kasbiy  majbu- 

riyatlarini bajarishida zarur qurol  boMishi  lozim.

Eshitadigan odam lar bor va tinglaydigan, y a’ni  og‘zaki  muloqot 

jarayonida foydali axborotni ola biladigan odam lar bor.

Odam larning  10  %   dan  kamrogM  suhbatdoshini  tinglash 

qobiliyatiga ega, ayni  paytda  muloqot o'm atish  uchun tinglovchilik

---

rolini  bilish ju d a muhim.  O m m aviy chiqishlar (m a’ruzalar,  v a’zlar) 

jarayonida oddiy tinglovchi 25 %  sam aradorlikka erishishi  mumkin.

Tinglashdagi  kamchiliklar:  fikrlam ay  v a  uzuq-yuluq  idrok 

qilish,  eshitayotgan  axborot  va  real  hayot  hodisalari  o ‘rtasida  aloqa 

o-rnata  bilm aslik;  tinglashga  tayyorlik  va  istakning  yo‘qligi,  diq- 

qatni  bo‘ladigan  om illar  (shovqin,  kech  qolib  kelganlar,  so‘zla- 

yotgan  odam ning  gapirishi  va  m a’lum otlam i  taqdim   qilishbdagi 

g ‘alati  xususiyatlar,  gapiruvchi yoki tinglovchining noqulay vaziyat 

(joy)da ekani).

Samarali  tinglash  ko‘nikmalarini  rivojlantirish  uchun  quyida- 

gilarga  (J.  Kepp  fikriga  ko‘ra)  amal  qilish  lozim:  diqqatni jam lash; 

tinglangan  axborotni  tahlil  qilish;  tanqidiy  tinglash;  yordamchi 

vositalardan foydalana bilish.