VII bob.
IJT IM O IY ISH E TIK A SI: ASOSIY TA M O Y IL
VA PR IN TSIPLA R
Reja:
7.1 Ijtim oiy ishda axloqiy tam oyillar.
7.2 Ijtim oiy ishda x alqaro axloqiy sta n d artlar.
7.3 Ijtim oiy ish xodimining axloqiy me’y o rlarn i hayotga
tatb iq etishi.
Ijtimoiy ish eiikasi: tamoyillar va printsiplar —
1994-yilda
Kolombo shahri (Shrilanka)
da Ijtimoiy xodim lar xalqaro
federatsiyasi umumiy yig‘ilishida «Ijtimoiy ish etikasi: tamoyillar
va nazariyasi» nomli hujjat qabul qilindi. Bu hujjat ikki qismdan
iborat. «Ijtimoiy ish tamoyillarining xalqaro deklaratsiyasi» va
«Ijtimoiy xodim lam ing xalqaro axloqiy andozalari». Bu hujjat-
larning qabul qiiinishi Federatsiya tomonidan uzoq yillar davomida
orqaga surib kelindi, bunga ajabhanmasa ham bo'ladi. Bu tashkilotga
a ’zo bo'lgan yuzlab m am lakatlam ing a ’zolari diniy v a siyosiy
qarashlari bo'yicha ju d a xilm a-xil. Ulami y o ila g a n daviatlar
o ‘zlarining tuzilishi, boshqaruv shakllari, madaniyati bo‘yicha
xilm a-xil bo‘lib, o'zlarining an ’analariga va ijtimoiy ishning
shakllanish tarixiga ega. QizgMn munozaralardan keyin umumiy
xulosaga kelishga muvaffaq bo'lindi, shuning natijasida mazkur
deklaratsiyalar dunyoga keldi.
«Ijtim oiy ishning axloqiy tamoyillari deklaratsiyasida» quyidagi
tam oyillar bayon qilingan:
H ar bir odam noyob hodisa bo‘lib, unga axloq nuqtayi
nazaridan e ’tibor berish lozim.
Har bir odam o ‘z ehtiyojlarini qondirishda boshqalarning
huquqlariga zarar yetkazmasdan harakat qilish huquqiga ega va u
jam iyat farovonligini oshirishga o ‘z hissasini qo'shishi lozim.
191
H ar bir jam iyat, boshqaruv shaklidan qat’i nazar, o ‘zining har
bir a ’zosini maksimum darajada noz-ne’m atlar bilan ta ’minlashga
intilishi lozim.
Ijtimoiy soha xodimlari ijtimoiy adolat tam oyillariga doxildir.
Ijtim oiy soha xodimi o ‘zining bilim larini, ko‘nikm a va malaka-
larini alohida odamlar, guruhlar, jam o a va jam iyatlar taraqqiy etishi
uchun, shaxsiy-ijtim oiy nizolam i hal qilish, ularning oqibatlarini
bartaraf etish uchun sa rf qilishi lozim.
Ijtim oiy ish diskrim inatsiyani rad etish asosiga quriladi. Demak,
u m ijozlarning jin si, yoshi, millati, diniy e ’tiqodi, tili, siyosiy e 'ti-
qodlari, jin siy yo‘naltirilganIigidan q at’i nazar, am alga oshriladi.
Ijtim oiy xodim lar har bir odam va ijtimoiy guruh huquqlarini,
uning m ustaqilligi va sha’nini hurm at qilar ekan, «В М Т ning inson
huquqiari xartiyasi» va boshqa xalqaro hujjatlarga asoslanishadi.
Ijtim oiy ish mijozlarning dahlsizligini himoyalash tam oyiliga
asoslanadi, bunga tanlov erkinligi v a kasbiy sir, m ijozning o ‘z
huquqiari v a «shaxsiy ishi» delosi m ohiyatini tushuntirib berishga
boMgan huquqi ham kiradi.
Ijtim oiy xodim lar kasbiy sir saqlaydilar, hatto
u amaldagi
qonunchilikka zid boMsa ham. Ijtimoiy ish mijozning ishtiroki va u
bilan ham korlikka asoslanadi. Ijtimoiy xizm atchilar o ‘zlari duch
keladigan har qanday murakkab vazifani hal qilishda m ijozlar bilan
ham korlik qilishilari lozim, bunda m ijozning m anfaatlarini eng
yaxshi usulda himoya qilish uchun harakat qilish kerak. Ijtimoiy
soha xodim lari
xizmatlaridan
foydalanayotgan
shaxslar o ‘z
m uam m olarini hal etishda ju d a faol ishtirok etishlari lozim. M ijozlar
har doim ijtim oiy soha xodimi tom onidan ana shu birgalikdagi
harakatlarning maqsadi va oqibatlari (xatar va foyda) haqida m a’lu-
mot olishlari zarur.
IjtimOiy ish mijozlarining ixtiyoriyligi tam oyiliga asoslanadi.
Demak, u har qanday majburiylikni minim um darajaga tushirish
uchun y o ‘naItirilgan boMadi.
Ishtirokchilardan bir guruhining m uam m olarini boshqa guruh
m uamm olari hisobiga hal qilish zaruriyati tugMlganda m ajbur qilish,
har doim m uqobil guruhning m anfaatlarini batafsil ko‘rib chiqish,
har ikki guruhni toMa eshitib boMgandan keyingi tamoyil tanlashga
asoslanishi kerak. Ijtimoiy soha xodim lari muqobil guruhning har
192
ikkisini ham malakali vakillar bilan ta ’minlashlari zarur. Ijtimoiy
xodimlar, shuningdek, o ‘z mamlakatlari qonunchiligida ochiq
majbur qilish imkoniyatlarini minim um darajaga tushirishlari kerak.
Ijtimoiy ish o ‘z fuqarolarini ezadigan, terrorizm, qiynoqlar va
shunga o ‘xshash shafqatsiz
vositalardan foydalanadigan biror
shaxs, guruh, siyosiy kuchlar yoki hokimiyat tuzilmalarini qoMlab-
quvvatlashga mutlaqo zid.
«Ijtimoiy ishning xalqaro axloqiy andozalari» da 5 guruh
ko‘rsati!gan axloqiy hulq-atvor andozalari; m ijozlar bilan o czaro
munosabatlar; agentliklar va tashkilotlar bilan o czaro munosabatlar;
ham kasabalar bilan o ‘zaro munosabatlar; kasbga munosabat.
Axloqiy xulq-atvor andozalari:
Har bir inson betakror ekani, inson xulq-atvorini va unga
ko‘rsatiladigan yordamini belgilaydigan sharoitlar noyob ekanini
tushunishga intiling;
Kasbiy qadriyatlam i tatbiq qiling, bilim va ko‘nikmalaringizni
takom illashtiring; kasbingiz obro‘sini tushiradigan xatti-harakatlar
qilmang;
Shaxsiy va kasbiy imkoniyatlaringizga ortiqcha baho bermang;
Har doim paydo boMayotgan muammolarni hal qilishda bilim-
laringiz, ko‘nikm alaringiz va ilmiy bilish metodlaridan foydalaning.
Jam iyat hayotining sifatini yaxshilashga xizm at qiladigan
siyosatning asosiy yocnalishlarini va ijtimoiy dasturlam i ishlab
chiqishda kasbiy tajribangizdan foydalaning.
Ijtimoiy ehtiyojlar, shaxsiy, guruh va jam oa, m illiy va xalqaro
ijtimoiy muammolarning mohiyati va xususiyatini aniqlang va
ularni tushuntiring.
0 4zingizning huquqiy shaxs sifatida ham, kasbiy uyushma,
agentlik yoki tashkilot vakili sifatida ham bajarayotgan harakat-
laringizni tushunarli shaklda aniq va ravon izohlang.
M ijozlar bilan o‘z aro m unosabatlar:
1. M ijozlarga nisbatan majburiyatlaringizni birinchi o ‘ringa
qo‘ying, biroq boshqa odam larning axloqiy jihatlarini ham hurmat
qiling.
2. M ijozning o ‘zaro ishonch, sir va konfidensiallikka, axborot-
dan mas’uliyatli foydalanishga boMgan huquqlarini him oya qiling.
193
Axborot to ‘p!ash va uni boshqa shaxslarga berish faqatgina
mijozning m anfaatlari yoMida am alga oshiriladigan kasbiy faoliyat
doirasida yuz berishi mumkin, bu harakatlam ing zarurligi haqida
m ijoz oldindan xabardor qilm ay turib va uning roziligisiz
boshqalarga berilm aydi. Bundan mijoz o ‘z xatti-harakatlari uchun
m as’ul bo‘la olm aydigan va bu harakatlar boshqa shaxslar uchun
jid d iy x a v f tug‘diradigan holatlar mustasno. M ijoz o ‘z haqida
ijtimoiy xodim da m avjud boMgan har qanday axborot bilan tanishish
huquqiga ega.
3. M ijozning shaxsiy intilishlari, tashabbuslari va xususiyatlari
ni qadrlang va hurm at qiling. Agentlik va ijtimoiy m uhit doirasida
ijtimoiy xodim m ijozga o ‘z xatti-harakatlari uchun m as’uliyatli
boMishda ko'm aklashadi. Biror sababga ko‘ra mana shu darajada
kasbiy yordam ko‘rsatilishini imkoni boMmasa, bu haqda mijozga
xabar beriladi v a u o 'z bilganicha harakat qiladi.
4. M ijozga (alohida odam ga, guruhga, jam oaga, jam iyatga)
o ‘zini nam oyon qilishi va shaxsiy salohiyatini maksimal rivojlanti-
rishda yordam bering, shu bilan birga boshqa odam larning ham hu
quqlarini m azkur darajada saqlang. M ijozga xizm at ko‘rsatish
asosida uning mutaxassis bilan m uloqotlarida o ‘zining qonuniy
istaklari va foydasiga erishish uchun foydalanish zarurligini
tushuntirish yotadi.
A gentliklar va tash k ilo tla r bilan o‘zaro m unosabatlar.
1. Ijtim oiy siyosatlari. metodlari va amaliyoti m ijozlarga sifatli
yordam ko‘rsatish va kasbiy ijtimoiy ishni qoMIab-quvvatlashga
qaratilgan agentliklar va tashkilotlar bilan mustahkam hamkorlikda
ishlash.
2. Agentlik yoki tashkilotning nizom dagi maqsadlari
va
vazifalariga to ‘la m as’uliyat bilan m unosabatda boMish; Ijtim oiy
ishning eng yuksak andozalariga erishish m aqsadida am alga
oshirilayotgan ijtimoiy siyosatni, uning uslubiyoti va amaliyotini
ishlab-chiqishga o ‘z hissasini qo‘shish.
3. M ijoz taqdiriga toMa mas’uliyat bilan m unosabatda boMish;
Ijtimoiy
siyosatga,
uning uslubiyoti
va
am aliyotiga
zarur
o ‘zgarishlam i tegishli agentliklar va tashkilotlar orqali kiritish;
Barcha imkoniyatlardan fOydalansangiz-u, biroq o ‘zgartirishlam i
kiritishning imkoni boMmasa, unda yuqori tashkilotlarga yoki
m anfaatdor keng jam oatchilikka murojaat qilish.
4. M ijozga yoki jam oga ijtimoiy ish samaradorligi to ‘g ‘risidagi
hisobotni mijozlarga, agentlik va tashkilotlar oidida vujudga
keladigan muammolarni davriy tahlil qilish, shuningdek, shaxsiy
faoliyatingizni tahlil qilish shaklidagi kasbiy hisobot sifatida taqdim
qilish.
5. Ijtimoiy ish axloqiy tam oyillari harakati, bajariladigan ish
tartibi va amaliyotiga zid boMgan harakatlam i qilmaslik.
H am k asab a lar bilan o‘z a ro m unosabatlar.
1. Hamkasblaringiz va boshqa m utaxassislam ing kasbiy tayyor-
garligi va am aliy faoliyatiga hurm at bilan m unosabatda boMish,
ularga ijtimoiy ish samaradorligiga erishishlarida qoMdan kelgan
yordam ni berish.
2. H am kasblar v a boshqa m utaxassislam ing turlicha fikrlari va
am aliy yondashuvlariga hurm at bilan m unosabatda boMish, tegishli
tashkilotlarda tanqidiy m ulohazalam i toMa m as’uliyat bilan bayon
qilish.
3. Hamkasblar, boshqa m utaxassislar va ko‘ngillilar orasida bir-
birlarini o ‘zaro mukammallashtirish va o ‘zlarini namoyon qilish
m aqsadida bajarilayotgan bilimlar, ko‘nikm alar va g ‘oyalar olishga
va tarqatishga boMgan harakatlarga ko‘maklashish.
4. M ijozlar manfaatlari yoki axloq m e’yoriari buzilishi to ‘g ‘ri-
sidagi har qanday m a’lum otlam i tegishli idoralarga yetkazish.
5. Hamkasblarni adolatsiz hurujlardan him oya qilish.
Kasbga m unosabat.
1.K asbning qadrini. bilim lar va metodologiyasini himoya
qilish, ularni ommalashtirish va takomillashtirishga o ‘z hissasini
qo‘shish.
2. Ijtimoiy
ishdagi
prefessionalizmni
koMarish,
uni
har
tom onlam a takomillashtirishga harakat qilish.
3. Kasbini o ‘rinsiz tanqiddan him oya qilish, kasbini zarur ekani
to ‘g ‘risidagi ishonchni mustahkamlash uchun imkoni bor ishlaming
barchasini qilish.
4. Kasbini uning nazariyalari, usullari va am aliyotini konstruktiv
tanqid qilish.
195
5.
Yangi va mavjud boMgan ehtiyojlam i qondirish uchun zarur
boMgan ijtimoiy ishning yangicha yondashuvlari va usuliarini ishlab
chiqishni har tom onlam a rag‘batlantirish.
Ijtim o iy xodim ning m a jb u riy a tla ri:
1. M ijoz shaxsining sha’ni va noyobligini hurm at qilib uni
harakatga, ijodga undash.
2. M ijozga quloq tuta bilish, sabr-toqat ko'rsatish, muammo va
vaziyatni tushunish, uning o ‘m iga o ‘zini q o ‘y a bilish, nazokat va
odob ko‘rsata bilish.
3. Muloqotmand boMish, ochiq boMish, mijozni gapirtira
bilish, birgalikda m uam m olam ing yechim ini aniqlash, atrofdagilar
uchun kerakli va qiziqarli boMish;
4. M ijoz va uning atrofidagilar o ‘rtasida vosita, bogMovchi
halqa boMish, m ijozga ko‘rsatilayotgan xayriya yordami orqali
uning sha’ni pastga urilishiga yoM q o ‘ymaslik.
5. M ijoz bilan ishlashda norasmiy boMa bilish, m ijozning o‘z
muammolarini hal qilishda m aslahatchi, ko‘makchi vazifasini
bajarish, o ‘zaro munosabatlarni tenglik asosida qurish.
6. Doimo insonparvarlik va m ehribonlik nuqtayi nazaridan
yondashish. M ijozni muhokama qilm aslik va unga tanbeh ber-
maslik; shaxs yoki odam lar guruhiga g ‘ayriinsoniy v a diskrimi-
natsion yondashuvlam ing oldini olish; m ijozni jism oniy yoki ruhiy
o ‘ng‘aysizlikdan, asabiylashishdan, xavfdan va xatarlardan himoya
qilish.
7. 0 ‘z xulq-atvorining yuksak axloqiy andozalarga mosligini
saqlash, har qanday makrlar, birovlarni aldash, порок xatti-
harakatlam i istisno qilish. Doimo faqatgina mijoz manfaatlari
yoMida harakat qilish.
8. 0 ‘ziga ko‘makchilam i topa bilish, ijtimoiy ishni rivojlan-
tirishda jam oatchilik ko‘magini ta ’minlash.
9. Faqatgina o ‘zi vakolatli boMgan doirada ish yuritish, o ‘z
ishining sifati uchun shaxsan m as’ul boMish; tashqi ta ’sir va
bosim larga berilm asdan, mijozni qoMlanilayotgan tadbirlar, unga
ko‘rsatayotgan yordam i, yozuvlar, to‘pIanayotgan m a’lum otlar
haqida xabardor qilish;
10.
0 ‘zining kasbiy munosabatlaridan shaxsiy m aqsadlar
yoMida
foydalanmaslik,
vaziyatlam i
m uhokam a
qilish
va
196
Uiliolashda faqat kasbiy m aqsadlar bilan ishtirok etish, mijoz
lihonib bildirgan simi hurm at qilish v a uni fosh etm aslik.
Ko'rsatilgan xizm atlar uchun haqni faqat qonuniy asoslarda olish.
Hajari Igan ish uchun qim m atbaho sovg‘alar olmaslik.
11.
Kasbiy bilimlari, mahorati, malakasini uzluksiz oshirib
borishga intilish. 0 ‘z am aliy faoliyatini kasbiy bilim lar asosida
tashkii etish.
12.
Kasbning obro'si va pokligini himoya qilish va orttirishga
intilish. Kasbiy o ‘zaro m unosabatlar va o ‘zaro ta’sir jarayonida
hamkasblar ishonchiga hurm at bilan qarash, nazokat va adolatni
saqlash. Kim boMishidan q at’i nazar hamkasbi axloqqa zid harakat
qilsa, unga qarshi choralar ko‘rish (V.G.Bocharova).
Odatda, sovuqqonlik deb bahoianadigan kasbiy m e’yorlam i
buzish yoki xatolar «beg'am lik, m alakasizlik yoki oldindan
o 4ylangan niyat tufayli kasbiy me’yorlarni buzish» sifatida
baholanadi. Ijtimoiy soha xodimlari maxfiylikni buzganlari, bolalar
bilan
yomon
m unosabatda
boMinayotgani
haqidagi
shubha
to ‘g'risid a
xabar
bermaganlari,
suiste’molliklar,
so‘z
bilan
haqoratlar yoki jism oniy zo ‘ravonlik tahdid singari holatlarga
befarqlik, xatti-harakatlar yordam ida haqoratlash, davolash yoki
axloq tuzatish muassasasiga xatar natijasida yotqizish tufayli
erkinlikni cheklagani uchun sud tomonidan ta ’qib qilinishi mumkin.
Ijtim oiy ishchilam ing axloq to ‘g‘risidagi bilimlari kasbiy
am aliyotining
muhim
qismi
hisoblanadi.
Ularning
axloqiy
xushm uom alalik bilan yo‘l tutishga intilishlari va qobiliyatlari
taqdim etilgan xizm atlar sifatining muhim jihati hisoblanadi. IIXF
va IIMXA lam ing axloqqa qaratilgan maqsadlari bu ijtimoiy ish
tashkilotlari, ijtimoiy ish maktablari va ijtimoiy ish sohasi bilan
shug‘ullanadigan talabalar tomonidan axloqiy m uam m olam ing
tahlili va m uhokama jarayonlarini osonlashtirish v a bajarilishiga
yordam berish hisoblanadi. Ijtimoiy ish xodimlari duch keladigan
axloqiy m uam m olam ing b a’zilari o ‘zIari yashaydigan hududga xos
boMishi, boshqalari esa barcha davlatlar uchun umumiy boMishi
m um kin.
Umumiy
tam oyillarga
rioya
qilgan
holda,
umumtasdiqlangan IIXF v a IIMXA o ‘z oldilariga butun dunyo
ijtim oiy ish xodim larining o ‘zlari duch keladigan m uam m olar va
dilem m alar orasida fikr yuritishi va mulohazalami kuchaytirishi va
197
rag'batlantirishi ham da ular tomonidan aniq qabul qilinadigan
qarorlar, xulosalam i axloqiy m uam m olar majmuasining umumiy
bilim lariga asoslanishini maqsad qilib q o ‘ydilar. Ijtimoiy ish sohasi
axloqiy tom onlarining muammoli jabhalari quyidagilar hisoblanadi:
- nizolarni barcha tom onlariga sodiq va xolis boMgan holda
bartaraf qilish zarurligi;
- ijtimoiy ishchilar yordam chilar sifatida harakat qilishlari bilan
bir vaqtning o ‘zida yordam ko‘rsatilish jarayonini nazorat qilishi
zarurligi;
- ijtim oiy ishchilar o ‘z!ari ish olib borayotgan m ijozlarining
talab-ehtiyojlarini him oya qilish majburiyati va jam iyat talablari
bilan
o ‘z
faoliyatlarini
ko'rsatilgan
xizmat
m a’qulligi
va
sam aradorligi asosida m uvofiqlashtirilishi zarurligi o ‘rtasidagi nizo.
- ja m iy a t ixtiyorida boMgan resurslam ing cheklanganligi.
IIXF va IIM XA tegishli uchrashuvlarda 2000-yiIda M onrealda
(Kanada) alohida qabul qilingan, keyinchalik 2001-yil may oyida
Kopengagenda birgalikda kelishilgan ijtimoiy ishning ta ’rifi m azkur
hujjatning boshlangMch nuqtasi hisoblanadi. Ushbu hujjatda inson
huquqlari v a ijtimoiy adolatning amal qilinishi tamoyillarini
belgilab beradi. Keyingi boMim ijtim oiy ish sohasi bilan bogMiq
boMgan inson huquqlari to 'g 'risid ag i turli xil konvensiyalar va
deklaratsiyalar haqida bayon qiladi. 4-boMimda inson qadr-
qim matini hurm at qilish, shuningdek ijtim oiy adolat va inson
huquqlariga am al qilish boMimlarida ko'rsatilgan asosiy axloqiy
tam oyillar belgilab oMilgan. Yakunlovchi bpMim IIXF va IIMXA
ning tegishli tam shkilot a ’zolari tom onidan detallashtirilishi kerak
boMgan ijtimoiy ish axloqiy xulq-atvorining asosiy qoidalarini o ‘z
ichiga oladi.
2. Ijtim oiy ish ta ’rifi.
Ijtimoiy ish kasbi insonlaming tinchligini ta ’minlash maqsadida
jam iyatdagi o'zgarishlarga. insoniy m unosabatlar muammolarining
hal qilinishiga, shuningdek insonlam ing ozodligi va imkoniyatlarini
kengayishiga imkon yaratadi. Ijtimoiy ishning asosi boMib, ijtimoiy
adolat v a inson huquqlarining amal qilinishi tamoyillari hisoblanadi.
3. X alqaro konvensiyalar.
Inson huquqlarining xalqaro deklaratsiya va konvensiyalari
liummaga m a’qul bo‘ladigan asosiy standartlam i (mezonlarni)
nhukllantiradi. Ijtimoiy ishning am aliy faoliyati bilan quyidagi
hujjatlar bogMiq:
Inson huquqlarining umumiy deklaratsiyasi:
- Fuqarolikka oid va siyosiy huquqlariga qaratilgan xalqaro
shartnoma.
- Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqiari to ‘g ‘risida xalqaro
shartnoma.
- Irqiy taxqirlashning barcha shakllarini
istisno qilish
lo 'g ‘risidagi konventsiya.
- A yollar tahqirlanishining barcha shakllarini istisno qilish
to‘g ‘risidagi konventsiya.
- Inson huquqiari to‘g ‘risidagi konventsiya.
- Aborigen va qabilaga oid xalqlar to ‘g ‘risida konventsiya.
4. T am oyillar.
4.1. Inson qadr-qimmatining hurm at qilinishi va inson
huquqiari.
Ijtim oiy ish barcha insonlam ing azaliy qadriyatlari v a qadr-
qim matining tan olinishi va shulardan kelib chiqadigan huquqlarini
hurmat qilinishiga asoslanadi. Ijtimoiy ishchilar har b ir insonning
tinchligini
va
jism oniy,
fiziologik,
em otsional
va
ruhiy
yaxlitligining him oya qilishlari va qoM lab-quwatlashlari kerak.
Bular quyidagilam i anglatadi:
1. M ijozning o ‘z o ‘rnini, yoMini mustaqil belgilab olishi
huquqini hurm at qilish.
2. Insonlarning ishtirok etish huquqi. M ijozlarning shaxsiy
hayotiga qiladigan mustaqil qarorlami qabul qilishlariga imkon
yaratish.
3. Insonga butun shaxs sifatida nazar solish.
4. Kuchli tom onlam i aniqlash va rivojlantirish.
4.2.Ijtim oiy adolat.
Ijtim oiy o ‘zlari ish olib boradigan insonlarga v a umuman
jam iyatga aloqador boMgan ijtimoiy adolatning o ‘matilishiga
yordam berishga majburdirlar. Bu quyidagilam i anglatadi:
1. N egativ (salbiy) tahqirlashga qarshi chiqish.
199-M
2. Tafovutlam i tan olinishi.
3. Chora-im koniyatlarning teng taqsimlanishi.
4. A dolatsizlikka qarshi chiqish.
5. M ustahkam birdam likda ish olib borish.
5. K asbiy xulq-atvor.
IIXF va IIMXA - a ’zolari kasbiy axloq v a m azkur hujjatning
mohiyati bilan bogMiq boMgan, o ‘zIariga tegishli boMgan qoidalar va
qoMlanmalar to‘plamini ishlab chiqishlari va toMdirib borishlari kerak.
Milliy tashkilotlar ijtimoiy ishchilami mazkur hujjatlar va qoidalar-
dagi o'zgartirishlari bilan xabardor qilishlari kerak. Ijtimoiy ishchilar
o ‘zlarining mamlakatlari spetsifikasini (o'ziga hosligini) inobatga
olgan holda qabul qilingan qoidalar va me’yoriy hujjatlarga binoan
harakat qilishlari kerak. Shu bilan bir qatorda ular o ‘z ishlarida kasbiy
xulq-atvoming quyidagi umumiy qoidalarga amal qilishlari kerak:
1. Ijtim oiy ishchilar o ‘zIarining ishlarini sam arali bajarilishi
uchun zarur boMgan malaka v a kom petentsiya (huquq, vakolat)
darajasini doim o koMarib turishlari va rivojlantirishlari kerak.
2. Ijtim oiy ishchilar o ‘z malakalarini (m ahoratlarini) odamlar
ning azobga solinishi yoki terrorizm kabi noinsoniy maqsadlarda
qoMlanilishiga yoM qo‘ymasliklari kerak.
3. Ijtim oiy ishchilar vijdonan, halol yoM tutishlari kerak.
4. Ijtim oiy ishchilar birga ishlaydigan insonlarga hamdardlik,
xayrixohlik va g ‘am xo‘rlik bilan muom ala qilishlari kerak.
5. Ijtim oiy ishchilar mijozlarining qiziqish v a talab-ehtiyoj-
Iarini shaxsiy qiziqish va talab-ehtiyojlariga bo‘ysindirm asliklari
kerak.
6. Ijtim oiy ish xodimlari sifatli xizm at ko‘rsatish imkoniyat-
lariga ega boMishlari uchun o ‘z ish joylarida, um um an, jam iyatda
o ‘zlari haqida ham g ‘am xo‘riik qilishlari kerak.
7. Ijtim oiy ishchilar mijozlari to ‘g‘risidagi maMumotlami
konfidensialligini saqlashlari kerak.
8. Ijtim oiy ishchilar mijozlari, ham kasblari, ishchilari, profes
sional tashkilotlar va qonun oldida o ‘z harakatlari uchun javobgar
boMishlarini anglashlari kerak.
9. Ijtim oiy ishchilar ijtimoiy ish maktablari bilan hamkorlik
qilishlari va bu m aktablar talabalariga sifatli am aliy treninglar va
200
/iiiiionaviy am aliy bilimlarni taqdim etgan holda ulam i qoMlab-
quvvatlashga tayyor boMib turishlari kerak.
10. Ijtimoiy ish xodimlari hamkasblari bilan doim o kasbiy axloq
masalalarini muhokama qilishlari va axloqiy tom onlariga e ’tibor
bcrgan holda qarorlar qabul qilishlari kerak.
11. Ijtimoiy ishchilar o ‘zlari qabul qilgan qarorlarining sabab-
larini va izohini tushuntirib berishga doimo tayyor bo'lishlari kerak.
12. Ijtimoiy ishchilar hujjatlarda bayon etilgan tamoyillar,
shuningdek mamlakat hujjatlarida qabul qilingan qoidalar doimo
muhokamada boMib qadrlansa, m azkur hujjatning bajarilishi uchun
o 'z agentligi va davlatida kerakli boMgan shart-sharoitlarning
yaratilishi ustida ishlashlari kerak.
«Ijtim oiy ishning etikasi: tam oyillarining tasdiqlanishi» deb
nomlangan hujjat 2004-yil oktabrda A delaidada (Avstraliya)
ijtimoiy ishchilam ing xalqaro Federatsiyasi va ijtimoiy ish
maktablarining xalqaro Assotsiatsiyasining umumiy uchrashuvida
tasdiqlangan.
M ustahkam lash uchun savollar:
1. «Ijtim oiy ish etikasi: tam oyillar va andozalar» hujjati
qachon qabul qilingan?
2. Ijtimoiy ish axloqiy tamoyillarining xalqaro deklaratsiyasida
qanday vazifalar aks ettirilgan?
3. M ijozlar bilan o ‘zaro m unosabatlarda nim alarga amal
qilinadi?
4. Agentliklar va
tashkilotlar bilan o 'zaro munosabatlar
qanday yoMga qo‘yiladi?
5. Hamkasblarga va o 'z kasbiga munosabat deganda nimani
tushunasiz?
201
T e s t s a v o lla r i
1. In so n h u q u q la ri U m u m jah o n d e k la ra tsiy a si q achon
q a b u l q ilin g an ?
A ) 1948-yil 10-dekabr
B) 1950-yil 10-dekabr
D) 1958-yil 10-dekabr
E) 1960-yil 10-dekabr
2. Bola h u q u q la ri to ‘g ‘risid ag i K onventsiya q ac h o n q ab u l
q ilin g an ?
A) 1989-yil 20-noyabr
B) 1990-yil 20-noyabr
D) 1992-yil 20-oktyabr
E) 1993-yil 20-oktyabr
3.
0 ‘zb ek isto n R esp u b lik asi B ola h u q u q la ri to ‘g ‘risidagi
K onvensiyasini q ac h o n ra tifik a tsiy a q ilg an ?
A) 1992-yil 9-dekabr
B) 1992-yil 8-dekabr
D) 1991-yil 1-sentabr
E) 1991-yil 9-dekabr
4. « In so n u ch u n h ay o td ag i b irin ch i ustoz ehtiyoj v a ta jri-
badir. A ynan s h u la r insonni foydali v a z a r a r li n a rs a la rn i fa rq -
lash d a ra ja s ig a olib k elad i» — degan fik r m uallifini an iq lan g .
A) Dem okrit
B) Suqrot
D) Forobiy
E) Arastu
5. «A xloqning asosiy m o h iy ati - o ‘z g a rm a s v a a b a d iy asl fa-
zilat bo‘Im ish d o n ish m an d lik » — degan f ik r m u allifin i an iq lan g .
A ) Suqrot
B) Demokrit
D) Forobiy
E) Arastu
202
F o y d alan ilg an a d a b iy o tla r
1. Karimov I. 0 ‘zbekiston XXI asr bo'sagasida: xavfsizlikka
tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. - Toshkent,
1997.
2. Karimov I. 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 11
yilligiga bag‘ishlangan tantanali yigilishdagi m a’ruza // Pravda
Vostoka. 2003-yil 6-dekabr.
3. Karimov I. Konstitutsiya - m am lakatim izda yangi hayot,
yangi jam iyat barpo etishning huquqiy asosi // Xalq so‘zi. 2003-yil
6-dekabr.
4. Karimov I. M amlakatning taraqqiyoti v a xalqimizning
turmush darajasini oshirish - barcha dem okratik yangilanishlar va
iqtisodiy islohotlarning pirovard maqsadi. -T oshkent: 0 ‘zbekiston,
2007.
5. Karimov I. Asosiy m aqsadim iz - yurtim izda erkin va obod,
farovon hayot barpo etish y o ‘lini q at’iyat bilan davom ettirishdir. -
Toshkent: 0 ‘zbekiston, 2008.
6. Karimov I. Vatanim izning bosqichma-bosqich va barqaror
rivojlanishini ta'm inlash - bizning oliy maqsadimiz. - Toshkent:
0 ‘zbekiston, 2009.
7. Агапов Э.П. Сотциальная работа как феномен культуры. -
Ростов-на-Дону, 1999.
8. Американская
социология.
Перспективы,
проблемы,
теории. - М ., 1972.
9. Ганиева М .Х. X X I век - век социального работника. // Ж.
Бола ва Замон. 2005, № 1, -С. 24-25.
10. Ганиева М .Х П арадигма «Изучение, диагноз, лечение».
История развития социальной работы как вида деятельности. //
Ж . Бола ва Замон. 2007. - № 1 (6).-С. 34-36.
11. Тендерный калейдоскоп. - М ., 2002.
12. Григорев С.И. Социология и социальная работа. -
Барнаул, 1991.
13. История социальной работы. - М ., 2002.
14. Ким JI. На пути к реш ению кадровых вопросов в
системе социальной защ иты детей: организация курсов пере
подготовки по социальной работе в Узбекистане /М атериалы
203
М еждународного форума «Инклю зивное образование и совре
менные тендентсии в развитии форм социальной поддержки
детей». 28-29 октября 2008 г. - Ташкент: Республиканский
Центр социальной адаптации детей, 2008.
15. Кравченко. Социология - справочное пособие. - М.,
1996.
16. Козлов А.А. Социальная работа за рубежом: состояние,
тенденции, перспективы. - М., 1998.
17. Краткий
словар
терминов
социальной
работы.
-
Саратов. Изд-во Повольжского филиала Российского учебного
центра, 1996.
18. Кузмин К.В., Сутырин Б.А. История социальной работы
за рубежом и в России (с древности до начала XX века). - М.:
Академический проект, 2002.
19. Павленок П .Д. Введение в профессию «Социальная
работа»: Курс лектсий. -М ., 1998.
20. Павленок П.Д. С оциологические методы и техника
изучения социальных проблем. -М ., 1995.
21. Основы социальной работы. - М., 1997.
22. Справочное пособие по социальной работе. - М., 1997.
23. Социология для социальной работы. - М.: М агистр-
Пресс, 2002.
24. Социальная работа /П од ред. В. И. Курбатова. - 2-изд., -
Ростов н\Д, 2003.
25. Социальная работа: теория и практика. - М.: Инфра,
2002
.
26. Социальная работа: Словар справочник /П од ред. В.И.
Ф илоненко. Сост.: Э.Г. Агапов, В.И. Акопов, В.Д. Альперович,
А .О . Бухановский и др. - М: Контур, 1998.
27. Социальная работа: методология, теория, технология. -
Саратов, 1998.
28. Теория социальной работы: У чебник /П од ред. Проф.
Э.И. Холостовой. - М .: Ю рист, 1998.
29. Теория и методика социальной работы: Краткий курс /
П од ред. С.И. Григорева. - М ., 1994
30. Тетере кий С.В. Введение в социальную работу. -М ..
2003.
204
3 1. Мёрфи Т. Развитие социальной работы в У збекистане в
международном контексте / М атериалы М еждународного фору
ма «Инклюзивное образование и современные тенденции в
развитии форм социальной поддержки детей». 28-29 октября
2008 г. - Ташкент: Республиканский Центр социальной адапта
ции детей, 2008.
32. Тощ енко Ж.Т. Социология. Общ ий курс. - М., 1999.
33. Хрестоматия к тренингу «Введение в социальную
работу». Проект «Развитие социальной работы на академичес
ком уровне в Узбекистане». - Ташкент, 2006.
34. Хрестоматия по учебному курсу «Основы социальной
работы». Распространение программы переподготовки по
социальной работе и продвижение профессии «социальная
работа» в Узбекистане». / Составители: М .Х. Ганиева, М.Х.
Карамян. - Ташкент: М инВУЗ-РССАД- ТашГИК-Ю НИСЕФ,
2008.
35. Чупрунов В.И. М олодёж в общественном воспроиз
водстве // Социологические исследования. 1998. № 3.
36. Эриксон Э. Детство и общество. - М., 1992.
37. Ярская-Смирнова Э. Профессиональная этика социаль
ного работника. - М.: Ключ, 1998.
■
Do'stlaringiz bilan baham: |