Ijtimoiy siyosat

6.3. Davlat va tijorat tashkilotlari ijtimoiy xizmatlarining 
rivojlanishi 
Ijtimoiy ta‘minot xizmatlari bozorida tijorat tashkilotlari ijtimoiy 
tovar va xizmatlarni sotish yoki sotib olish jarayonida ma‘lum darajada 
qatnashadilar. Ijtimoiy xizmatlarni ko‗rsatuvchi sotuvchilari ijtimoiy 
xizmatlar bozorida foyda olish maqsadida qatnashadilar va ular 
tomonidan ko‗rsatiladigan xizmatlar aholi turmush farovonligini 
ta‘minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu xizmatlarni 
iste‘molchilari mamlakat fuqarolari hisoblanadi. Ijtimoiy xizmatlarni 
xarid qilishda to‗lovlar individ, yoki turli tashkilot, davlat muassasalari 
tomonidan to‗lanadi. Ijtimoiy xizmatlar bozorida sotilayotgan tovar va 
xizmatlar turlari har bir uy xo‗jaligi uchun ulardan foydalanish 
imkoniyatini beradi. Ijtimoiy ta‘minot xizmatlarini barcha fuqarolar 
uchun bir me‘yorda ko‗rsatilishi sababini aniqlashda quyidagi 
tamoyillarga asoslaniladi.
132
Birinchidan, ijtimoiy ta‘minot xizmatlari fuqarolarning birlamchi 
iste‘mol tovar va xizmatlariga bo‗lgan talabini qondirishi zarurligi va 
uning davlat tomonidan kafolatlanganligidir. Ushbu jarayonda davlat o‗z 
fuqarolarining birlamchi iste‘mol tovarlari va xizmatlarini istemoli uchun 
yetarli shart-sharoitlar yaratishi zarur bo‗ladi. Jumladan sog‗liqni saqlash 
xizmatlarini ko‗rsatish orqali aholi salomatligini ta‘minlashga erishildi. 
Ushbu xizmatlarni ko‗rsatish davlat tashkilotlari tomonidan amalga 
oshiriladi. Xizmatlarning narxi davlat tomonidan nazorat qilinadi va 
barcha 
uchun 
me‘yoriy 
ijtimoiy 
xizmatlar 
ko‗rsatilishini 
kafolatlanganligini ta‘minlaydi.
Ikkinchidan, ijtimoiy ta‘minot xizmatlarini ko‗rsatishda bozor 
mexanizmi 
va 
dastaklarini 
samarasizligi. 
Ijtimoiy 
xizmatlarni 
iste‘molchiga yetkazib berishda bozor mexanizmidan keng foydalaniladi. 
Jumladan, turli tijorat tashkilotlari ijtimoiy ta‘minot xizmatlari bozorida 
yetkazib beruvchi vazifasini bajaradilar. Ijtimoiy ta‘minot tizimi tovar va 
xizmatlarini ishlab chiqarishni moliyalashtirishda davlat yetakchi o‗rinni 
egallaydi.
131
Social policy. P. 213-214 
132
Social policy. P. 215-216 

---

175 
Ijtimoiy ta‘minot xizmatlariga davlat byudjeti mablag‗larining 
moliyalashtirilishini 
rejalashtirish 
jarayonida 
ijtimoiy 
xizmatlar 
bozoridagi tovar va xizmatlarga bo‗lgan talab va uning iste‘molchilari 
uchun qoniqarli bo‗lgan narx darajasini aniqlash lozim bo‗ladi. 
Rivojlangan mamlakatlar tajribasi ko‗rsatishicha, sog‗liqni saqlash 
xizmatlaridan fuqarolar tomonidan foydalanish jarayonida ushbu 
xizmatlarga to‗lanadigan to‗lovning ma‘lum bir qismi uning 
iste‘molchisi hisoblangan fuqaro tomonidan to‗lansa, qolgan qismi ish 
beruvchi tashkilot tomonidan to‗lanadi. Aholining ijtimoiy nochor 
qatlamlari uchun esa davlat byudjeti tomonidan ajratilgan moliyaviy 
aktivlar hisobidan to‗lovlar amalga oshiriladi.
133
XXI asr boshlarida jahonda ijtimoiy ta‘minot xizmatlarini 
ko‗rsatishda davlat bilan birgalikda tijorat tashkilotlari faol ishtirok 
etmoqdalar. Jumladan, bir yoki bir necha kishining ishtirokida tuzilgan 
turli aksionerlik jamiyatlari, jamoatchilik tashkilotlari faoliyati 
ommaviylashgan. Ushbu tashkilotlarni shakllantirish jarayonida yirik 
xorijiy investorlarni jalb qilish amaliyoti keng qo‗llanilmoqda. Jumladan, 
yirik transmilliy korporatsiyalar tomonidan farmatsevtika dori-darmon 
vositalarini ishlab chiqarilishi ijtimoiy xizmatlar bozorida tijorat 
tashkilotlarining faol qatnashayotganligidan dalolat beradi.
Jahon amaliyoti ko‗rsatishicha, ijtimoiy ta‘minot xizmatlari bozorida 
davlat va xususiy sektorning o‗zaro hamkorlikdagi faoliyati ustun 
darajada tarqalgan. Bunda davlat xususiy sektorida faoliyat yuritayotgan 
korxona va tashkilotlarga ijtimoiy ta‘minot xizmatlarini ko‗rsatish uchun 
o‗z byudjetidan ma‘lum bir miqdorda mablag‗lar ajratadi. Firmalarga 
foyda normasini yo‗qotmasligi kafolatlanadi, ijtimoiy tovar va xizmatlar 
narxlarining haddan tashqari keskin oshib ketmasligining oldi olinadi. 
Jumladan, hukumatning sanksiyalangan ijtimoiy sug‗urta xizmatlarini 
ko‗rsatish jarayonini oladigan bo‗lsak, bunda nodavlat fondlarning 
faoliyati ko‗zga tashlanadi. Fuqarolarning turli ijtimoiy sug‗urta 
fondlarida 
(tibbiy 
sug‗urta, 
pensiya 
fondi 
va 
boshqalar) 
sug‗urtalanishlarini moliyalashtirish to‗lovlari ishchilar va ish beruvchi 
tashkilotlar tomonidan to‗lanadi. Ushbu holat navbatida ijtimoiy ta‘minot 
xizmatlarini ko‗rsatishda davlat va xususiy sektorning o‗zaro 
hamkorligini bildiradi.
134
AQSh amaliyoti tahlili ko‗rsatishicha, ushbu mamlakatda tijorat 
tashkilotlarining ijtimoiy ta‘minot xizmatlari bozoridagi yetakchi o‗rinni 
133
Social policy. P. 217-218 
134
Social policy. P. 218-219 

---

176 
egallaydi. Sog‗liqni saqlash sohasida xususiy shifoxonalar faoliyati keng 
yo‗lga qo‗yilgan. Bu esa ijtimoiy xizmatlardan foydalanish uchun 
ijtimoiy to‗lovlarning nisbatan yuqori darajada bo‗lishiga sabab bo‗ldi. 
Ushbu xizmatlardan foydalanish jarayonida jamiyatning turli ijtimoiy 
qatlamlari va guruhlari o‗rtasida nomutanosibliklar vujudga keldi. Ushbu 
misollar davlatning ijtimoiy xizmatlar bozoridagi faoliyati samarali 
ekanligidan dalolat beradi.