Ijtimoiy siyosat

1.3. Ijtimoiy siyosat metodlari 
Ijtimoiy siyosatning samaradorligini tadqiq etishda sotsiologik 
bilimni aniqlash va asoslash usullaridan iborat bo‗lgan turli uslublar, 
ijtimoiy voqelikni empirik va nazariy bilishning usul, muolaja va 
opretsiyalaridan foydalaniladi. Ijtimoiy siyosatni tadqiq etish va 
ta‘minlashda quyidagi usullardan foydalaniladi: 
I.
Umumilmiy – analiz va sintez, abstraktlash, abstraktlikdan 
konkretlikka borish, mantiqiy va tarixiy tahlilni uyg‗unlashtirish, 
modellashtirish, matematik uslublar; 
II.
Empirik – statistik ma‘lumotlar, hujjatlar tahlili, anketa so‗rovlari, 
labaratoriya eksperimentlari, kishilarning kundalik va ekstrimal 
holatlardagi xulqi ustidan kuzatish va boshqalar. 
Ijtimoiy siyosatni tahlil etish jarayonida ma‘lumotlarni to‗plash, 
tarkibiy ketma-ketlik asosida tartibga solish, miqdoriy tahlil, sifat tahlili, 
aralash tahlil, ko‗p ukladli, iyerarxik metodlardan uzviy ketma-ketlikda 
foydalanish orqali yuqori samaraga erishish mumkin bo‗ladi.
10
Ma‘lumotlarni to‗plash anketa so‗rovnomalari o‗tkazish, intervyu 
olish yoki kuzatish yo‗li bilan amalga oshiriladi. Bunda birlamchi 
ma‘lumotlar to‗planadi. Ushbu ma‘lumotlarni yig‗ish har bir mamlakatda 
muntazam tarzda o‗tkazilishi lozim. Jamiyatda vujudga kelayotgan 
ijtimoiy muammolarni uzviy tarzda kuzatish va ularni hal etish chora-
tadbirlarini amalga oshirish natijalari to‗g‗risida ma‘lumotlar bazasini 
shakllantirish katta ahamiyat kasb etadi.
9
―Social Policy‖. P. 9. 
10
―Social Policy‖. P. 12-17. 

---

14 
Yig‗ilgan ma‘lumotlarni tarkibiy ketma-ketlik asosida tartibga solish 
ma‘lumotlarni tizimli tarzda o‗rganish imkonini beradi. Bunda 
ma‘lumotlarning 
dolzarbligi 
yoki 
rivojlanish 
darajasi 
yoki 
muammolarning soni bo‗yicha guruhlash asosida yaxlit tizimlashtiriladi. 
Tizimlashtirilgan ma‘lumotlar miqdoriy va sifat jihatidan tahlil 
etiladi. Miqdoriy tahlilda yig‗ilgan ma‘lumotlarning son jihatidan tahlili 
amalga oshirilsa, ma‘lumotlarni sifat jihatidan tahlil qilish esa ijtimoiy 
siyosatni 
amalga 
oshirishda 
qo‗llanilgan 
chora-tadbirlarning 
samaradorligi ko‗rsatkichida ifodalanadi. Ushbu ikki metodni bir 
vaqtning o‗zida qo‗llanilishi aralash metod hisoblanadi. 
Ko‗p ukladli metodlar ikki yoki undan ortiq metodlarni birdaniga 
qo‗llashni bildiradi. Umuman olganda har bir ijtimoiy tadqiqotlar 
amaliyotda bir necha metodlarni qo‗llash orqali amalga oshirilmoqda. Bu 
esa o‗z navbatida yuqori samara beradi. 
Iyerarxik metod – ijtimoiy tadqiqotlarning tuzilishi, ya‘ni tarkibi, 
o‗zgarishlarning o‗zaro uzviy ketma-ketligi, rivojlanish bosqichlarini 
o‗zida mujassamlashtiradi. Mazkur metod odatda tibbiyot sohasida ko‗p 
qo‗llaniladi. Masalan, kasallikning vujudga kelish sabablari, uning 
rivojlanishi yoki unga qarshi vositalarning qo‗llanilishi natijasida kishida 
namoyon bo‗ladigan ijobiy o‗zgarishlarni uzviy tarzda qayd etib borish 
iyerarxik metodni ifodalaydi. Tibbiyot sohasida mazkur metodning 
qo‗llanilishi meta-analiz yoki kvazi-eksperimentlarni o‗tkazish 
jarayonidagi ―Oltin standart‖ hisoblanadi.