«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

7.3. Fyuchers bozori
Fyuchers bozori haqida fikr yuritadigan bo‘lsa, birinchi navbatda kontrakt 
shartlarini bajara olishlilik va samaradorlik. Fyuchers birjalari eng samarador va 
kontrakt shartlari doimo bajariladigan bozordir samaradorlik fyuchers bitimlarni 
soddaligi va tezligidadir. Fyuchers birja brokerlik firmasida hisob raqami va telefoni 
bor kishi uchun juda oson ish, u bir necha daqiqa ichida joriy narxlarni bilib bitim 
tuzish uchun buyruq berish va buyruq bajarilganligi haqidagi tasdig‘ini olish 
mumkin. Bu juda kulay chunki, ishlab chiqaruvchi va iste‘molchini, savdogarni 
doimo o‘ziga hamokr topish ishidan xolos qilib, butun diqqat e‘tiborni asosiy 
biznesda mujassamlashtirish imkonini beradi. 
Narx tavakkalchiliklari qaltisliklari quyidagi xillarga bo‘linadilar. 
1.
Zaxiralari mavjud tovarlar narxlari bo‘yicha; 
2.
Yarimtayyor mahsulotlar narxlari bo‘yicha; 
3.
Bo‘lajak (Ishlab chiqarilayotgan) mahsulot narxlari bo‘yicha; 
4.
Qat‘iy narx bilan sotib olish shartnomalari; 
5.
Qat‘iy narx bilan sotish shartnomalari; 
6.
Tovar ishlab chiqaruvchilar o‘zlari uchun xom ashyo xarid qilishlari 
uchun kelajak xarid narxlar tavakkalchiligini o‘z zimmasiga oladilar. Bu narx 
tavakkalchiligi - kelajak xarid tavakkalchiligi deyiladi. 
Tavakkalchilik darajasini pasaytirish usuli quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lmog‘i 
kerak: 

Oson (yengil) amalga oshirilishi; 

Korxona boshqaruvidagi shakllangan yengillikni buzmasligi; 

Narx tavakkalchiligini, kredit tavakkalchiligi bilan almashtirmasligi; 

---

116 

Xaddan tashqari qimmatga tushmasligi kerak. 
Bozorlar haqidagi axborot fyuchers birjani muhim funktsiyasi, Axborotni 
birja qatnashchilarini hammasi uchun bemalol olishlari imkoniyati va oshkoraligi 
savdoni xalol raqobati sharoitida olib borishga majbur qiladi. Fyuchers birja 
ob‘ektiv bo‘lishi barcha tovarlar bo‘yicha axborotni borligini birjachilar o‘rtasidagi 
raqobat ta‘minlaydi. Fyuchers birjalar savdodagi tovarlar narxini belgilamaydilar, 
ular faqat narx belgilovchi qatnashchilar savdolashuvi natijasida aniqlanadigan 
narxlar uchun joy masalasini xal qiladilar xolos. 
Birja o‘z funktsyalarini bajarish uchun ma‘lum sharoitlar bo‘lishini 
ta‘minlash kerak: 

operatsiyalar amalga oshiriladigan xonalarning jixozlanganligi; 

aloqa va axborot vositalari; 

tez va samarali bitim tuzish imkonini beruvchi tartib ishlab chiqish; 

bitimlar samaradorligini ta‘minlovchi kliring tizimini joriy etish; 

amaldagi qonunchilikka mos bozorning hamma qatnashchilari tomonidan 
bajariladigan qoidalar; 

samarali fyuchers kontraktlari.
Birja savdo qatnashchilarining u yoki bu birja operatsiyalarini amalga 
oshirish uchun murojaat etadigan joyidir. Agar birjalar rivojlanishi boshida hamma 
operatsiyalar birja binosida amalga oshirilgan bo‘lsa, hozirda dunyoning barcha 
ilgor birjalari tasarrufida keng quloch yoygan mijozlardan buyurtmalar olish 
xizmatlari va yagona elektron birja savdolashuv tizimi bor. 
Hozirgi vaqtda birja ishchi tashkilotlarini ikki guruhga bo‘lish mumkin; 
Markaziy va chekka joylardagi (pereferiynie) fyuchers birja vakillari. 
Chekka joylardagi xizmat xodimlar mijozlarga o‘sha joyni o‘zida xizmat 
ko‘rsatadilar, ya‘ni mijozlardan buyurtmalari olish va birjaga ijro uchun topshirish 
bilan bog‘liq bo‘lgan xizmat turlari va boshqa xizmatlarni bajaradilar. Chekka 
joylardagi xizmat alohida mutaqil agent bo‘lishi yoki brokerlik idoralar filiallari, 
bo‘linmalari bo‘lib, buyurtmalar qabul qiluvchi brokerlar deb ataladilar. Ularni 
vazifalari mijozlardan operativ-tez buyurtmalar olib, ularni rasmiylashtirishdan 
iborat bo‘ladi. Markaziy xizmat bevosita birja imoratida joylashgan bo‘ladi. Birja 

---

117 
imoratida markaziy xizmatlarni umumiy operatsiyalar zali, brokerlik firmalar 
ofislari, ro‘yxatga olish byurosi va axborot xizmatlari bo‘lishligi ko‘zda tutiladi.