«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

 
 
Brokerlik firmalari, xususiy, tadbirkorlik korxonalari bo‘lib, mas‘uliyati 
cheklangan jamiyat, hamkor korxona(tovarishchestvo), shaxsiy-xususiy korxonalar 
shaklida bo‘lishlari mumkin. 

---

107 
Brokerlik firmalari yuridik (huquqiy) shaxs maqomiga ega bo‘lmasliklari, 
biron-bir korxona, tashkilotning tarkibiy qismi bo‘lishlari ham mumkinligi Rossiya 
Federeatsiyasining ―Tovar birjalari haqida‖gi qonunida e‘tirof etilgan. 
Odatda brokerlik xizmatlari faoliyatlari quyidagi funktsiyalarini bajarishga 
yunaltirilgan bo‘ladi: 
1.
Birjada buyurtmachi buyurtmasi bo‘yicha birja bitimlari bitishda birja 
vositachiligini amalga oshirish (faqat etarli darajadagi malakaga egaligi haqidagi 
guvoxnomasi va attestati mavjudligida). 
2.
Birjadan tashqaridagi vositachilik ya‘ni birjadan tashqarida bitilayotgan oldi-
sotdi shartnoma-bitimlarida vositachilik qilish; 
3.
Birja va marketing faoliyatlarii yuzasidan turli maslaxatlar berish, zarur tijorat 
axborotini yigish; 
4.
Bitilgan bitimlar bo‘yicha zarur hujjatlarni rasmiylashtirish; 
5.
O‘zbekiston Respublikasi amaliy qonunlari va me‘yoriy hujjatlarga zid 
bulmagan boshqa funktsiyalarni bajarish imkoniyatiga egadir. 
Birja faoliyatida brokerlik xizmatidan foydalinish mijozlarga quyidagi 
imtiyozlarni beradi. 
1.
O‘z shaxsiy harajatlarini oshirmay turib, savdo operatsiyalari xajmini sezilarli 
darajada o‘sishiga erishish; 
2.
Yukori malakali savdo personali xizmatidan foydalanish imkoniyati paydo 
bo‘ladi; 
3.
Savdo operatsiyalariga brokerlik firmalar xizmatini jalb etish, xizmat 
harajatlarini savdo xajmidan ma‘lum protsent miqdorida hisoblash imkoniyatini 
beradi. 
Brokerlik firmalar xizmatining ahamiyati ayniqsa, fond birjalarida kattadir. 
1. Mijozlar aksiyalar sotib olish chog‘ida, shubhali shaxslar xizmatidan 
foydalanib, betayin-beqaror narxlarda emas, balki shu kungi savdolarda shakllangan 
narxlarda obro‘li aksiyalar xarid qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. 
2. Korxonalar, fuqorolarni bo‘sh yotgan jamg‘arma pul mablag‘larini qimmatli 
qog‘ozlar bozoriga faol jalb qilish evaziga milliy iqtisodni rivojlantirish 
imkoniyatlarini yanada oshirishga xizmat qiladi. 

---

108 
Birja ishida vositachilik faoliyati muhim ahamiyat kasb etadi. Bunday faoliyatni, 
asosan, investitsiya vositachilari o'zlarining qo'l ostidagi treyderlari yordamida 
amalga oshiradilar. 
Shuningdek, investitsiya vositachilari (broker-dilerlar) fond bozorining 
professional ishtirokchilari ichida ko'p sonli va eng tajribali guruhni tashkil etadi. 
Vositachilik yoki topshiriq shartnomasi yoxud mijozning vositachisi yoki 
ishonchli vakili sifatida qimmatli qog'ozlarga doir bitimlarni tuzish uchun berilgan 
ishonchnoma asosida ish olib boruvchi yuridik shaxs brokerdir. 
Mijozlarning bitimlar tuzish uchun brokerga berilgan qimmatli qog'ozlari va pul 
mablag'lari, shuningdek, broker tomonidan shartnomalar asosida mijozlar bilan 
tuzilgan bitimlar bo'yicha olingan qimmatli qog'ozlar va pul mablag'lari broker 
tegishincha Qimmatli qog'ozlar markaziy depozitariysida va bankda ochadigan 
(ochiladigan) alohida hisobvaraqda (hisobvaraqlarda) turishi kerak. 
Broker o'ziga mijozi tomonidan topshirilgan pul mablag'laridan, mijozga uning 
topshiriqlari ko'rsatib o'tilgan pul mablag'lari hisobidan bajarilishini yoki ular 
mijozning talabiga binoan qaytarilishini kafolatlagan holda o'z manfaatlarini ko'zlab 
foydalanishga, agar bu mijoz bilan tuzilgan shartnomada nazarda tutilgan bo'lsa, 
haqlidir. 
Brokerga pul mablag'laridan o'z manfaatlarini ko'zlab foydalanish huquqini 
bergan mijozlarning pul mablag'lari brokerga bunday huquqni bermagan 
mijozlarning pul mablag'lari turgan hisobvaraqdan (hisobvaraqlardan) alohida 
bo'lgan hisobvaraqda (hisobvaraqlarda) turishi kerak. Broker o'z pul mablag'larini 
bu hisobvaraqqa (hisobvaraqlarga) o'tkazishga haqli emas, Qonun hujjatlarida 
belgilangan tartibda pul mablag'larini mijozlarga qaytarish va (yoki) mijozlarga qarz 
berish hollari bundan mustasno. 
Broker har bir mijozning pul mablag'lari hisobini yuritishi, qimmatli qog'ozlarga 
doir bitimlar va operatsiyalarni faqat mijozning topshirig'iga binoan va u bilan 
tuzilgan shartnomaga muvofiq amalga oshirishi, amalga oshirilgan bitimlar va 
operatsiyalar to'g'risida unga hisobot berib borishi shart. 
Qimmatli qog'ozlarni sotib olish va (yoki) sotish narxini oshkora e'lon qilish 
orqali ushbu qimmatli qog'ozlarni o'zi e'lon qilgan narxlarda sotib olish va (yoki) 

---

109 
sotish majburiyati bilan o'z nomidan hamda o'z hisobidan qimmatli qog'ozlarga doir 
oldi-sotdi bitimlari tuzuvchi yuridik shaxs dilerdir. Diler qimmatli qog'ozlar 
narxidan tashqari ularga doir oldi-sotdi shartnomasining boshqa muhim shartlarini: 
sotib olinadigan va (yoki) sotiladigan qimmatli qog'ozlarning eng kam va eng ko'p 
miqdorini, shuningdek, e'lon qilingan narxlarning amalda bo'lish muddatini oshkora 
e'lon qilish huquqiga ega. Ushbu e'londa qimmatli qog'ozlarga doir oldi-sotdi 
shartnomasining boshqa muhim shartlari ko'rsatilmagan taqdirda, diler o'z mijozi 
taklif qilgan muhim shartlar asosida shartnoma tuzishi shart. Diler qimmatli 
qog'ozlar oldi-sotdi shartnomasini tuzishdan bo'yin tovlagan taqdirda, unga nisbatan 
shunday shartnoma tuzishga majbur qilish haqida va (yoki) mijozga yetkazilgan 
zararlarning o'rnini qoplash to'g'risida da'vo qo'zg'atilishi mumkin. 
Yuridik shaxsni — investitsiya vositachisini tugatish faqat qimmatli qog'ozlar 
bozorini tartibga solish bo'yicha vakolatli davlat organi investitsiya vositachisi o'z 
mijozlariga tegishli bo'lgan qimmatli qog'ozlarni qaytarganligini yozma ravishda 
tasdiqlaganidan keyin amalga oshirilishi mumkin. 
Birja boshqaruvi tomonidan belgilangan tartibda ro'yxatdan o'tgan birja a'zolari 
birja bitimlarining ishtirokchilari hisoblanadi. Birja a'zosining faqat birjada 
muayyan qoidalarga muvofiq ro'yxatdan o'tgan va ishonchnoma asosida faoliyat 
yurituvchi treyderlari birja a'zosi nomidan bitimlar tuzish huquqi bilan birja 
savdolarida ishtirok etishi uchun ruxsat beriladi. 
Birja a'zosi o'zining treyderi (treyderlari) tomonidan birjada amalga 
oshiriladigan barcha harakatlar uchun javobgardir. Treyderlarning noto'g'ri yoki 
ruxsat etilmagan harakatlari natijalari uchun birja javobgar emas. 
Birja savdo zaliga birja savdolarida bitim tuzmaslik sharti bilan kirish uchun 
quyidagilarga ruxsat beriladi: 
-
birjaning bosh makleri; 
-
birja maklerlari; 
-
savdo tizimining belgilangan tartibdagi faoliyatini ta'minlovchi birja 
mutaxassislari; 
-
birja boshqaruvi raisi, uning o'rinbosarlari; 

---

110 
-
qimmatli qog'ozlar bozorini tartibga solish bo'yicha vakolatli davlat 
organining vakolatli vakillari; 
-
qonunda ko'zda tutilgan tartib va hollarda boshqa shaxslar. Savdolarni 
vaqtinchalik to'xtatib qo'yish va to'xtatish huquqi bilan savdolar jarayoniga tezkor 
aralashish huquqiga keyinchalik o'z harakatlarini yozma rasmiylashtirish bilan, birja 
boshqaruvi raisi, uning o'rinbosarlari, birjaning bosh makleri, qimmatli qog'ozlar 
bozorini tartibga solish bo'yicha vakolatli davlat organining vakolatli vakillari ega.