«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

Nazorat savollari
. 
1.
Birja bitimi deganda nima tushiniladi? 
2.
Bitimlarning amalda kaday xillari mavjud? 
3.
Bitim mohiyati nimadan iborat? 
4.
Optsionlar nima uchun kerak? 
5.
Bitimni ro‘yxatga olish qanday amalga oshiriladi? 
6.
Birja bitimi natijasida mulkiy munosabatdlar o‘zaradimi? 
7.
Birja bitimlarining qaysi turlari O‘zbekiston Respublik tovar - xom ashyo 
birjasida qo‘llaniladi? 

---

112 
8.
Birja savdosini elektron ttizmimni joriy etilishi mijozlar uchun qanday 
imkoniyatlar beradi? 
9.
Birja bitmilarining bartier usuli qachon va qanday shartlar asosida 
qo‘llanilishi m aqsadga muvofiq? 
10.
Brokerlik xizmati
 
Tavsiya etilgan adabiyotlar 
1. O‘zbekiston Respublikachi Vazirlar Mahkamasining ―Ulgurji va birja 
savdosini tashkil etish tizimini takomillashtirish to‘g‘risida‖gi Qarori. 2001 yil 1 
may, № 198. 
2. O‘zbekiston Respublikachi Vazirlar Mahkamasining ―Tovar xom-ashyo 
birjalari 
faoliyatini 
takomillashtirishga 
doir 
qo‘shimcha chora-tadbirlar 
to‘g‘risida‖gi Qarori. 2004 yil 31 may, № 251. 
3. Татаркова Н.В. История трудовых отношений: Учебное пособие, 
тесты, учебная программа. / Московский государственний университет 
экономики, статистики и информатики.-M.: МЭСИ, 2004.- 247с. 
 
7-mavzu. Fyuchers birjalari
. 
Reja.7.1.Fyuchers birjaning o‘ziga xos xususiyatlari. 
7.2.Funktsional mexanizmlar. 
7.3.Fyuchers bozori. 
7.1. Fyuchers birjaning o’zaga xos xususiyatlari
Faqat fyuchers kontraktlar asosida birja faoliyatini olib borilishi fyuchers
birja deyiladi. Bunday birjalar 19 asrning ikkinchi yarmida paydo bo‘ldi. Fyuchers 
birjalarning paydo bo‘lishi muomala harajatlarini kamaytirish, sarmoya aylanishida 
narxlarni noxush tebranishini oldini olish, nokulay konyunktura oqibatida zarur 
bo‘ladigan zaxira (rezerv) sarmoyasini miqdorini kamaytirish va pul ko‘rinishidagi 
sarmoya qo‘yilmalarini qaytarib olish imkoniyatlarini oshirish bilan bog‘liq. 
Fyuchers birja savdosi real mavjud tovarlar birjasidan quyidagilar bilan farq 
qiladi; bitimlarni fiktiv (tovarsiz) harakteri, faqat 1-2 % bitimlar tovar yetkazib 

---

113 
berish bilan yakunlanadi, qolganlarida narxlar tafovuti to‘lanadi xolos, real mavjud 
tovar bozori bilan xejirlash bilangina bog‘liqlik, tovar narxi va yetkazib berish 
muddatidan tashqari kontrakt shartlarini to‘la unifikatsiyalanganligi, kontrakt 
sotuvchi va xaridor o‘rtasida emas, balki hisob palatasida ro‘yhatdan o‘tkazilganligi 
uchun fyuchers bitimlar tovarlarsiz bitilib, ham real tovar, ham valyuta, ham aksiya 
indekslari, ham foiz stavkalari yuzasidan bo‘lishi mumkin. 
Butun jahon fyuchers birjalaridagi operatsiyalar xajmi 20 trln. dollardan 
oshadi. Fyuchers birjalar baholarni aniqlash, axborotni oqimini oshirish, kontrakt 
shartlarini bajara olmaslik xavfini bartaraf qilish, kontrakt shartlarini bajarish 
samaradorligi, bajarish imkoniyatlarini oshirish kabi funktsiyalarni bajaradi. 
Shartnoma majburiyatlarini bajara olmaslik xavfi fyuchers birjani, fyuchers 
kontraktlar va fyuchers savdoni rivojlanishining asosiy sababi bo‘ldi. 
Odatda kontrakt shartlarini bajara olmaslik xavfini bartaraf etish bozor 
qatnashchilari zimmasidan, shartlarni bajara oladigan qatnashchilar zimmasiga 
ko‘chirib yuklaydi. 
Masalan: narx tebranishi natijasidagi xavfdan xejerlar fyuchers kontraktlar 
vositasidan foydalanib chayqovchilardek o‘z zimmalariga olib, narx ko‘tarilganda 
foyda olish umidida bo‘ladilar. Demak, bir taraf uchun noxushlik bo‘lgan vaziyat, 
boshqa bir taraf uchun cheksiz imkoniyatlar ochishi mumkin.
Narxlardagi tebranma xavf mavjud bo‘lib, muammo faqat kim qanaqa bu 
masalaga yondashishida, Fyuchers birja aynan shunday mexanizmni ishlab chiqadi. 
Narxlarni aniqlash. Fyuchers narxlar fyuchers bitimlar bo‘yicha birja 
narxlaridir, ya‘ni fyuchers kontraktlari muddati davomidagi kontrakt asosidagi narx.