«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

Tavsiya etilgan adabiyotlar 
1.
O‘zbekiston Respublikasining ―Birja va birja faoliyati to‘g‘risida‖ gi qonuni 
(yangi taxrir). 2001 y. 3 qismi. 
2.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining ―O‘zbekistonda birja va 
yarmarka savdosini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari haqida‖gi qarori 
3.
―Davlat xaridlari tizimini optimallashtirish va ularga kichik biznes 
sub‘ektlarini jalb qilishni kengaytirish haqida‖ gi O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 2011 yil 7 fevral 1474 – sonli qarori 
4.
Каменева. Н. Г. Организация биржевой деятельности - М.:
Банки и Биржи ЮНИТИ, 2002, стр. 313. 
5.
Дегтярева О.И. Биржевое дело - М.:,МАГИСТР 2010, . 623 с.
6.
Yunusov M.P. Birja va yarmarka faoliyatini boshqarish. Ma‘ruzalar matni, -
T., TDIU, 2005. 24-2 betlar 
7.
www.yarmarka.ru 
8.
www.uzex.com 
9.
www.xarid.uz. 
10.
www.Exchage.com 
 
 
 
 

---

119 
 
 
 
 
 
8-mavzu. Fond birjalari. 
Reja: 
8.1.Qimmatli qog‘ozlar bozori. 
8.2.Birlamchi fond bozori. 
8.3.Ikkilamchi fond bozori. 
 
8.1.Qimmatli qog’ozlar bozori 
Har xil turdagi qimmatbaho qog‘ozlarning paydo bo‘lishi qimmatli qog‘ozlar 
oldi - sotdisi ushbu qog‘ozlar bozorini boshlanishiga olib keldi. Asosiy ma‘no 
shundaki, bu bozorda sotilgan va sotib olingan qog‘oz mulkdorlik huquqi va shu 
mulk ba‘dalidan ma‘lum daromad olish huquqini berar edi. Ana shu huquq 
qog‘ozda mujassamlangan bo‘ladi. 
Qimmatbaho qog‘ozlar bu mulkiy ma‘nodagi hujjat bo‘lib, mulkdorlik 
huquqi ushbu hujjatsiz amalga oshirilmaydi va biror boshqa kishiga utib kolmaydi. 
Qimmatli qog‘ozlarning asosiy xillari xissador-aksiyadorlar jamiyatlari sarmoyasida 
qatnashish huquqini beruvchi va ma‘lum dvidend olish huquqini beradigan 
guvohnoma. Aktsiya va obligatsiyalar emitentlari aksiya va obligatsiya egalariga 
ma‘lum, avvaldan belgilangan yillik foiz miqdorida daromad tulash majburiyati 
oladilar. Aktsiya va obligatsiyalar fond birjalari va birjadan tashqaridagi bozorda 
sotiladi va sotib olinadi.
Qimmatli qog‘ozlarga yana tovar va pullik hujjatlar kiradi. Ular o‘zlarida 
mujassamlashgan huquqiy kiymatini amalga oshirishlari mumkin. Bundan tashqari, 
qimmatli qog‘ozlarga cheklar, veksellar, depozit sertifikatlar, obligatsiya ko‘ponlari, 
konosamentlar, ombor guvoxnomalari - varrantlar va boshqalar kiradi. 
Qimmatli qog‘ozlar ikki xilga bo‘linadi: 

---

120 
- birlamchi, qimmatli qog‘ozlar,ya‘ni emissiyasi vaqtida paydo bo‘lgan 
bozor; 
- ikkilamchi, qimmatli qog‘ozlar, ya‘ni bozorda qayta (xatto bir necha 
marotaba) sotiladigan qimmatli qog‘ozlar. 
Emitent-qimmatli qog‘oz yoki pullarni emissiya qiluvchi (muomalaga 
chiqaruvchi) sub‘ekt. Pul belgilarini emitenti faqat davlat bo‘lishi mumkin. 
Qimmatli qog‘ozlar emitenti sifatida davlat, aksioner jamiyatlar, banklar va aynan 
shunday huquqiy huquqqa ega boshqa shaxslar bo‘lishlari mumkin. 
Qimmatli qog‘ozlar ikkilamchi bozori birjada va birjadan tashqarida bo‘lishi 
mumkin. Birjadan tashqaridagi oldi - sotdi operatsiyalari biror bir sabab tufayli 
birjada kotirovka qilinmayotgan qog‘ozlar yuzasidan bo‘lishi mumkin, (masalan 
banklar orqali). 
Avvallari qimmatli qog‘ozlar bilan birja operatsiyalari tovar birjalarida olib 
borilar edi. Birinchi fond birjalari XVIII asrda Buyuk Britaniyada, AQSh, 
Germaniyada paydo bo‘ldi. XIX asrning oxiri, XX asrning boshlariga kelib fond 
birjalari milliy xo‘jalik xayotini muhim markazlariga aylandi. 
Fond birjalari huquqiy nuqtai nazardan zavod yoki magazin yoki bank kabi 
korxona bo‘lib u xususiy yoki davlat tasarrufida bo‘lishi mumkin. Frantsiya, Italiya, 
Ispaniya, Belgiya, Lyuksemburg kabi davlatlarda fond birjalari davlat mulki bo‘lib, 
ya‘ni davlat tashkilotlari tashabbusi bilan faoliyat yuritadilar va tartibga solinadi. 
AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya, Yaponiya kabi mamlakatlarda asosan 
aksiyadorlar jamiyatlari ko‘rinishidagi xususiy birjalar faoliyat ko‘rsatadilar. Qizig‘i 
shundaki shu birjalarning aksiyalari ko‘pincha instituttsion investorlarga - bank va 
har xil fondlar kabi kompaniyalar - davlat tashkilotlariga tegishli bo‘ladi.