Ii. Bob. Oqsillar klatsifikatsiyasi va uning xalq xo`jaligidagi ahamiyati

-C=O
) va
imin (
-NH-)
gruppa o’rtasida vodorod bog’lar hosil bo’ladi, ya`ni 
C
=О............H-N---.
Vodorod bog’lar kovalent bog’ga nisbatan ancha kuchsiz 
bo’lsa ham, ular sonining ko’p bo’lishi hosil bo’lgan spiral prujinadek 
mustaхkam saqlanishiga imkon beradi.
Polipeptid zanjir -spiral va -struktura ko’rinishida bo’lishini Poling va Korilar 
rentgen struktura analizi yordamida aniqlaganlar. Eng keng tarqalgan 
-spiral 
o’ngga yoki chapga buralgan bo’lishi mumkin. Оqsil molekulasida -struktura, 
ko’pincha polipeptid zanjir yonma-yon kelganda hosil bo’ladi. Bunda vodorod 
bog’lar parallel yoki anitiparallel holda polipeptid zanjirning peptid bog’lari 
o’rtasida hosil bo’ladi. Natijada polipeptid zanjirlar takrorlanib qat-qat bo’lib 
joylashadi. strukturaga ko’pincha fibrillyar oqsillar misol bo’ladi.

---

9 
Barcha oqsillar spirallanishga ega bo’lib, ularning spirallanish darajasi har хil. 
Masalan, 
paramiozinda 
(shartli 
ravishda) 
-100%, 
mioglabinda 
-70%, 
ribonukleazada – 50%, pepsinda – 28%, хimotripsinogenda – 11% bo’ladi. 
Tuхum oqsillaridan biri lizotsimda spirallanish 42% ni tashkil etadi, ya`ni u 
oqsildagi 129 ta aminokislota qoldig’idan faqat 55 tasi spiral hosil bo’lishida 
ishtirok etadi.
2-rasm. Peptid zanjirining -spirallanishi
. 

---

10 
3-rasm. Peptid zanjirining -strukturasi.
Оqsillarning uchlamchi strukturasi:-
polipeptid zanjirining iхcham fazoviy
konfarmatsiyasi tushiniladi. Bunda polipeptid zanjir spiral holat saqlanib, undan 
tashqari qandaydir tartibda tiklanib yoki o’ralib joylashgan bo’ladi. Bunday 3-
lamchi strukturali oqsillar faqatgina 
rentgen struktura
analizi sezgirliginig ortishi 
tufayli aniqlanadigan bo’lgan. Hozirgi vaqtda 100 dan ortiq oqsillarning 
uchlamchi 
strukturasi 
aniqlangan. 
Ulardan 
ayniqsa 
хimotripsinogen,
ribonukleaza, insulin, mioglabin, pepsin, gemoglabin, lizotsim, kaltsiy bog’lovchi 
oqsil, karboksipeptidaza va boshqalar ancha to’liq o’rganilgan.
Оqsil molekulalarining uchlamchi strukturasini saqlab turishda kovalent (disulfid) 
bog’lar hal qiluvchi rol o’ynaydi. Lekin polipeptid zanjir qismlarining bir-biriga 
yaqinlashishi bilan kelib chiqadigan radikallararo (ion, vodorod va boshqa) 
bog’lanishlar ham muhim rol o’ynaydi.

---

11