Ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a s. Isxakov, V. Topildiyev

3-§. Emfitevzis
Rim sinfiy huquqi davrida Sharqiy Rim imperiyasida qo‘llanil-
gan uzoq muddatga mo‘ljallangan meros ijarasi yoki umrbod meros
tariqasida yerga ijara asosida ega bo‘lish  emfitevzis deb atalgan.
Emfitevzis grek so‘zidan olingan bo‘lib, Rim davlati tomonidan
bosib olingan yerlarni ishlash, qayta ishlash asosida kelib chiqib,
yerlari kam bo‘lgan qullarga, peregrinlarga, lotinlarga va boshqa
yer bilan mashg‘ul bo‘lishni xohlagan shaxslarga yer berib, bu
yerdan umrbod meros tariqasida foydalanishni vujudga keltirishga
tushunilgan. Emfitevzis — uzoq muddatni ko‘zlagan, meros tari-
qasida yerni farzandlariga o‘tkazishi mumkin bo‘lib, doimiy egallash
bilan bog‘liq, xavf-xatardan holi bo‘lgan, ijara haqini juda oz
miqdorda to‘laydigan eng asosiysi yerga yaxshi qarab, ko‘proq
hosil olish imkoniyatini vujudga keltiradigan, hatto mulk huquqi-
ning egasidek vakolatlarga ega bo‘lishiga yaqin munosabatlardan
tashkil topgan.

---

123
Emfitevzisning muddatli ijara shartnomasidan farqi har yilgi
ijara haqini to‘lagandan keyin, bunga katta mustaqil imkoniyat
tug‘ilardi, ya’ni boshqalarning mulkiga bo‘lgan huquqni uning
merosxo‘rlari va boshqa avlodlari meros tariqasida ulardan foydalanib
avloddan-avlodga o‘tkazardilar. Emfitevzisga ega bo‘lgan shaxslar
yerni garovga, kafolatga qo‘yishi yoki bu huquqni boshqa shaxsga
vaqtincha o‘tkazib turish huquqiga ham ega bo‘lgan. Bu munosa-
batlarni ko‘pincha mulk huquqining egalari amalga oshirganlar. Ana
shundan kelib chiqib, Rim huquqshunoslari emfitevzisga ega
bo‘lgan shaxslarni mulk huquqining egasidek ko‘rganlar. Bularning
huquqlari pretorlar tomonidan himoya qilinib, har qanday shaxs
huquqni buzgan bo‘lsa, o‘sha shaxsga qarshi da’vo qo‘zg‘atilgan
va hatto mulk huquqining egasiga ham shunday huquqlar
qo‘llanilgan.
Emfitevzisning servitut huquqlaridan farqi shundaki, emfitev-
zis yerni uzoq muddatga va merosxo‘rlariga o‘tkazish huquqiga ega
bo‘lgan holda olgan ijara shartnomasi, ( masalan, yerni ishlash,
qayta ishlash, yer uchastkasi va boshq.)ni o‘z xohish-istagiga ko‘ra
o‘zgartirish, hatto mulk huquqining egasi tomonidan amalga
oshirilishi mumkin bo‘lgan harakatlarni ham o‘zini mulk huquqi-
ning egasidek his qilib, bu munosabatlarni amalga oshirgan.