Ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a s. Isxakov, V. Topildiyev

Uzus (usus) usuli — bu ashyo yoki mulkdan keraklicha (ya’ni,
o‘z iste’moliga kerak bo‘lgan qismi e’tiborga olinayapti), chegara-
langan asosda foydalanishga tushunilgan. Uzus usulida foydalanishda
ashyoni boshqa shaxsga bermaslik yoki o‘tkazmaslik, ularni qismlarga
bo‘lib tashlamaslik harakatlari man etilib, faqat o‘zining yoki
oilasining manfaati e’tiborga olinishi lozim bo‘lgan.
Xabitatsio (habitatio) — butun umr bo‘yi ashyo va mulkdan,
ayniqsa uy-joy, dala hovlisidan foydalanish tushunilgan. Foydalanish
maqsadga muvofiq ravishda amalga oshirilishi lozim bo‘lgan.
Uzufruktlar ko‘p qismlarga bo‘lingan. Ular asosan foydalanish
elementini amalga oshirganlar. Ularda bu mulkni, ashyoni tasarruf
qilish vakolati bo‘lmagan. Uzufruktlar quyidagi asoslarda  tugatilgan:
birinchidan, foydalanishni amalga oshirishdan voz kechish,
rad etish asosida;
ikkinchidan, uzufruktni amalga oshirayotgan shaxsning o‘limi
natijasida yoki servitut obyekti bo‘lgan ashyoning, mulkning, hovli
joyning sotilishi yoki asosiy bo‘lgan joy bilan qo‘shilib ketishi,
meros tariqasida boshqa shaxsga o‘tishi, hadya etish kabi muno-
sabatlarning vujudga kelishi bilan tugatilgan;

---

122
uchinchidan, shaxsiy servitutlar ashyoning, mulkning yonib
ketishi, nes-nobud bo‘lishi, servitutni amalga oshirayotgan
shaxsning aqli noroso bo‘lib qolishi yoki jismoniy kamchiliklarga
uchrashi asosida ham servitut huquqining kuchi to‘xtatilgan.
Bundan tashqari, servitutga berilgan mulkdan, ashyodan uzoq
vaqt davomida foydalanilmaslik, ko‘char mulklar uchun 1 yil,
ko‘chmas mulklar uchun 2 yil davomida mulkdan foydalanilmasa
servitutlar tugatilishi mumkin edi.
Servitutlarni himoya qilish munosabatlari xuddi mulk huquqi-
dek, boshqa shaxslar tomonidan qonunsiz ravishda egallab olingan
servitutlarni hamda kelajakda egallab olish xavfining oldini olish
maqsadida, dastlabki paytlarda, vindikatsion servitut da’vosini
qo‘llaganlar, keyinchalik esa konfessor da’vosi orqali buzilgan
huquqlarni tiklaganlar.
Imperator Yustinian davriga kelib, har qanday shaxs tomo-
nidan egallab olingan mulkni qaytarib olish uchun, hatto servitut-
dan foyda-lanish huquqi bor-yo‘qligidan qat’i nazar unga
konfessor da’vosini qo‘llaganlar va bu da’vo mulk huquqi egasiga
qo‘llaniladigan negator da’vosiga tenglashtirilgan.