I qism. Fotometriya asoslari

chiroq 
chiroq 
ekranlar 
tuynuk 

---

62 
1.16-rasm.Fazoviy burchak 
R
R
S=R
2
шар 
yorug‘lik nurlanishining energetik kuchi 1/683 Vt/sr tashkil qilgan shu 
yo‘nalishdagi yorug‘lik kuchiga teng bo‘lgan birlikdir. 
Lyumenga ta’rif berish uchun hamma yo‘nalishlarda yorug‘lik 
kuchi 1 kd bo‘lgan nuqtaviy manbani ko‘rib chiqamiz. Bunday manba 
4 lm ga teng bo‘lgan to‘liq yorug‘lik oqimini hosil qiladi. Agar 
yorug‘lik kuchi 1 kd bo‘lgan manba 1 m masofada joylashgan va o‘ziga 
qaraganda katta bo‘lmagan plastinkani yoritayotgan bo‘lsa, unda bu 
plastika sirtining yoritilganligi 1lm/m
2
ga, ya’ni 1 luksga teng
bo‘ladi. 
Yorug‘likning cho‘zinchoq manbasi yoki yoritilgan jism ma’lum 
ravshanlik (fotometriik ravshanlik) bilan tavsiflanadi. Agar berilgan 
yo‘nalishda 1 m
2
sirtdan nurlanayotgan yorug‘lik kuchi 1 kd ga teng 
bo‘lsa, unda bu yo‘nalishda uning ravshanligi 1 kd/m
2
ga teng bo‘ladi. 
(Ko‘pchilik jismlar va yorug‘lik manbalarning ravshanligi har xil 
yo‘nalishlarda har xil bo‘ladi.) 
1.3.2. O‘lchov asbobini tanlash
Fotometrik o‘lchovlarning asosiy turlari quyidagicha: 1) 
manbalarning yorug‘lik kuchlarini solishtirish; 2) yorug‘lik manbasining 
to‘la oqimini o‘lchash; 3) berilgan tekislikdagi yoritilganlikni o‘lchash; 
4) berilgan yo‘na-lishdagi ravshanlikni o‘lchash; 5) qisman shaffof 
ob’ektlardan o‘tayotgan yorug‘lik ulushini o‘lchash; 6) ob’ektlardan 
qaytayotgan yorug‘lik ulushini o‘lchash. 
Nurlanish energiyasi oqimi. Fazoviy burchak.
 
Yorug‘lik 
manbasidan har xil yo‘nalishlarda tarqalayotgan yorug‘lik oqimini 
tavsiflash uchun fazoviy burchak tushunchasidan foydalaniladi. Radiusi
R bo‘lgan sharni ko‘rib chiqamiz (1.16 – 
rasm).
Bu sharning ichida uchi shar markazida 
bo‘lgan konusni tasavvur qilamiz. Bu konus 
sharning sirtida yuzasi S bo‘lgan sirtni kesadi. 
Konus sirti bilan chegaralangan fazoning bu 
qismi fazoviy burchak deyiladi. Fazovыy 
burchak yuqorida keltirilgan S yuzaning 
shar radiusi R ning kvadratiga nisbati bilan 
o‘lchanadi: 
(1.13) 

---

63 
Konus kesgan S yuza radiusning kvadratiga proporsional 
bo‘lganligi sababli fazoviy burchak-ning qiymati sharning radiusiga 
bog‘liq emas.
Fazoviy burchakning birligi sifatida steradian qabul qilingan. Bir 
steradianga teng fazoviy burchak sharning sirtida tomonlari shar radiusi 
R ga teng bo‘lgan kvadrat yuzasiga teng yuza ajratadi.
Sharning markazi O nuqtaning atrofini o‘rab olgan fazodagi to‘liq 
fazoviy burchakning qiymati sharning to‘liq sirti yuzasining radius 
kvadratiga nisbatiga teng: 
(1.14)