I qism. Fotometriya asoslari

1.2.2. Yorug‘likning qaytishi, yutilishi, o‘tishini o‘rganish 
Atrofimizdagi buyumlarning fotometrik, ya’ni optik hossalarini 
tushayotgan nurlanish ta’sirida hosil bo‘ladigan ravshanlik va rangdorlik 
(tus) aniqlaydi. 
Aniqlik uchun yoritilayotgan predmet doim tekis qatlamdan iborat 
(1.23-rasm) va uning qalinligi, alohida hollardan tashqari, yoritilayotgan 
sirtning chiziqli o‘lchamlariga nisbatan juda kichik deb hisoblaymiz. 
1.23 – rasm. Modda qatlamiga tushgan yorug‘lik oqimining bo‘linish sxemasi
Tekis qatlam atrofdagi fazoni ikki «yarimfazoga» bo‘ladi: bittasi 
qatlam oldida, ikkinchisi uning orqasida joylashgan bo‘ladi. Birinchi 
yarim fazodan yorug‘lik qatlamga tushadi va qisman u orqali ikkinchi 
yarimfazoga o‘tadi. 
F
o‘tg
F
tush
F
qay
Modda
qatlami 

---

55 
Qatlam sirtiga yo‘nalishlar bo‘yicha ixtiyoriy taqsimlangan F
tush
yorug‘lik oqimi tushayotgan bo‘lsin (1.23-rasmda u parallel to‘g‘ri 
chiziqlar dastasi ko‘rinishida sxematik tasvirlangan). Yoritilgan qatlam 
tushayotgan yorug‘lik oqimini uchta qismga bo‘ladi: qatlamdan qaytgan 
va tushgan nur kelgan yarimsferaga yo‘nalgan oqim (F
qay
); qatlam orqali 
o‘tgan va boshqa yarimsferaga chiqqan oqim F
o‘tg
; qatlamda yutilgan va 
moda qatlamida issiqlikka yoki energiyaning boshqa turiga aylangan 
oqim F
yuti
. 
Energiyaning saqlanish qonuni bo‘yicha qaytgan, o‘tgan va 
yutilgan yorug‘lik oqimlarining yig‘indisi tushgan yorug‘lik oqimiga 
teng bo‘ladi, ya’ni 
F
qay
+ F
o‘tg
+ F
yuti
= F
tush
yoki
F
qay 
/F
tush
+ F
o‘tg
/F
tush
+ F
yuti
/F
tush
= 1. (1.27)