I qism. Fotometriya asoslari

4.4.9. Ranglarni kuzatishda fazo illyuziyasi 
Tabiatdagi ranglarning ko‘pchiligi ma’lum moddiy buyumlarga 
tegishli bo‘ladi va ular buyumlarning sirt fakturasi bilan ajralmagan 
holda idrok qilinadi. Agar bunday ranglarni kuzatishda jismlardagi 
holatning o‘ziga xos xususiyatlarini idrok qilish istisno qilinsa, unda 
ranglar yangi nomoddiy sifatda xuddi fazoda noaniq masofada 
joylashganligi kabi tasavvur qilinadi. 
Bunga mos holda hamma ranglar ikkita – fakturali va fakturasiz 
guruhlarga bo‘linadi, yoki ularni ba’zida boshqacha sirtli va fazoviy deb 
ham atashadi. 
Ranglarning 
bu 
xususiyatlaridan 
kinoni 
suratga 
olishda 
kinotasvirda fazo tasavurini xosil qilish uchun keng foydalaniladi. 
Amalda bu rangli fakturalarni fokusga mo‘ljal olmasdan tasvirga olishda 
erishiladi. Masalan, dag‘al xolstda osmon foni tasvirlangan 
dekoratsiyaning to‘ri shunday fotosuratga olinadi. Fon fakturasi fokusga 
noaniq mo‘ljal olinganda yo‘qoladi va uning kinotavirdagi rangi 
fazoviyga aylanadi.
4.4.10. Yorutish illyuziyasi 
Tasviriy vositalar bilan u yoki bu yoritishlarning illyuziyalarini aks 
ettirishda eng muhimi buyumlarning ranglari tasvirlanayotgan yoritishga 
bo‘ysingan holda hosil bo‘lishi kerak. Shunda ular yoritishning tavsifi 
bilan chambarchas bog‘langan holda idrok qilinadi. Agar bu shartga 
rioya qilinmasa, unda yoritish illyuziyasi buzilishi mumkin.
Fizikaviy nuqtai nazardan ranglarning yoritishga bo‘ysinishligi 
shundaki, buyumlarning rangi ta’sir qilayotgan yoritishning spektral 
tarkibi bilan tasdiqlanishi, hamda undan mantiqiy kelib chiqishi lozim. 
Faqat shundagina tasvirlanadigan yoritish effektining qat’iy izchilligi va 
realistikligi mumkin bo‘ladi.
Agar rang kompozitsiyasiga berilgan yoritishda mumkin 
bo‘lmagan rangli buyum qo‘shilsa, unda bunday buyum o‘zidan nur 
sochiyatgandek bo‘lib ko‘rinadi. Masalan, past rang haroratiga ega 
bo‘lgan (1900 – 2000 K atrofida) sham yoki kerosin chiroq yorug‘ligida 

---

262 
qizilga nisbatan ko‘k nurlar arzimagan miqdorda bo‘ladi. Demak, 
bunday manbalarning yorug‘ligida havorang va ko‘k rangli bo‘yalgan 
hamma buyumlarning rang to‘yinganliklari to‘q sariq va qizil ranglarga 
bo‘yalgan buyumlar ranglarining to‘yinganligidek bo‘lmaydi. Bunda, 
ko‘plab ko‘k rangli buyumlar, ranglarni subtraktiv aralashtirish 
qonuniga binoan butunlay rangsizlanadi. Agar bu qonunga zid ravishda, 
tomoshabin kadrda sham yorug‘ida tasvirlanayotgan, to‘yingan 
havorangli buyumni ko‘rsa, unda u o‘zidan havorang yorug‘lik 
nurlantirayotgandek bo‘lib idrok qilinadi.