I qism. Fotometriya asoslari

4.5. Rangni o‘lchash 
Umumiy mulohazalar.
Rang, yoritish, rangli yorug‘lik filtrlarining 
tavsiflari va rang hosil qilishning har xil turlari masalalariga taalluqli 
texnik adabiyotlarda ko‘pincha ko‘rilayotgan ranglarning ob’ektiv 
tavsiflari ko‘rinishdi miqdoriy ma’lumotlari keltiriladi. Bunda rangni 
miqdoriy baholanish turlari har xil bo‘ladi. Bularning har biri ilmiy yoki 
ishlab chiqarish maqsadlarida qo‘lanilishida o‘ziga xos xususiyatlariga 
egaa bo‘ladi. Kino yoki teleoperator juda bo‘lmaganda umumiy holatda 
rangni o‘lchash tamooyillarini va, xususan, rangli texnikaviy axborot 
sohasida mavjud bo‘lgan xalqaro tilni tushunishi lozim. Rangni 
o‘lchashning ba’zi bir usullari va rang hujjatlari shunchalik oddiyki, 
buni operator o‘zining eksponometriya texnikasining foydasi uchun 
qo‘llashi mumkin.
 
4.5.1. Rangni o‘lchash turlari va o‘lchashdan maqsad 
Rangni o‘lchash masalalari bo‘yicha ikkita mustaqil fanlar – 
kolorimetriya va spektrofotometriya shug‘ullanadi.
Kolorimetriya berilgan rangni hosil qilayotgan nurlarning spektral 
tarkibidan qat’iy nazar ko‘rishda hosil bo‘ladigan hisdagidek rangni 
miqdoriy tavsiflaщga intiladi. 
Spektrofotometriya ranglarning faqat spektral tarkibiga oid 
tavsiflari bo‘yicha shug‘ullanadi va bu bilan rangning fizik mohiyatini 
ochib beradi.
Ranglarni ko‘z bilan baholashda qizil, yashil, to‘yingan, kuchsiz 
to‘yingan, och va to‘q kabi ta’riflar rangni faqat SIFAT jihatdan 
ta’riflash hisoblanadi. Bular har doim taxminiy va sub’ektiv bo‘ladi.
Rangni ko‘z orqali baholanishi texnik maqsadlar uchun yetarli 
bo‘lmaganda va aniq miqdoriy ob’ektiv ma’lumotlar zarur bo‘lganda 
rangni o‘lchashga murojaat qilinadi.

---

263 
Kino-teleopervatorga ranglarning ravshanligi haqidagi miqdoriy 
ma’lumotlar eksponometrik hisoblar uchun zarur; yoritishning har xil 
kontrastlarida tasvirga olinayotgan ob’ekt ravshanligining yuz berishi 
mumkin bo‘lgan intervallari haqida mulohaza yuritish uchun ranglarning 
yorqinlik darajasini miqdoriy baholash zarur; kinoteleoperatorga 
rangdorlikning miqdoriy ma’lumotlari rangli yorug‘lik filtrlari va 
yorug‘lik manbalarini solishtirish uchun zarur; ranglarning spektral 
tavsiflari bo‘yicha ma’lumotlar eksponometrik masalalarni yechishda 
tasvirga olish jarayoni omillarining spektral tavsiflari bilan ob’ektning 
rangli va spektral hossalarini o‘zaro muvofiqlashtirish uchun zarur. 
Negativning rangli zichligini o‘lchash tasvirga olish jarayoni va rangli 
filmlarga ishlov berishni nazorat qilishning ko‘plab maqsadlariga hizmat 
qiladi.
Ilmiy tekshiruv ishlarida rangni o‘lchash uning fotografik aks 
etitirishdagi natijalarini ob’ektiv baholashda va hujjatlari uchun 
qo‘llaniladi.