I qism. Fotometriya asoslari

4.4.7. Ranglar kontrastlarining amaliy ahamiyati 
Agar rangli kontrastning kinotasvirni idrok etishga ta’sirini 
oldindan ko‘rabilinsa, unda undan ba’zi bir rangli taassurotlarni ham 
kuchaytirish, ham susaytirish uchun foydalanish mumkin. Shunday qilib, 
kinotomashabinning ko‘zini avvaldan ranglarni kuchaytirilgan yoki 
susaytirilgan holda sun’iy ravishda idrok etishga o‘rgatish mumkin.
Bu faqat rangli kinogagina emas, balki qora-oq rangli kinoga ham 
tegishli. Shunday qilib, masalan, to‘q rangli kadrlardan so‘ng och rangli 
pozitiv tasvir yorug‘roq bo‘lib tuyuladi, chunki to‘q kadrlar tasviri 
vaqtida ko‘z unga moslashish uchun o‘zining yorug‘likka bo‘lgan 
sezgirligini oshiradi. 
Ketma-ketli rang kontrastining amaliy ta’sirini hisobga olish, 
tasvirga butunlay tarqalayotgan ketma-ketli obrazlar ta’siri ostida 
koloritni u yoki bu tomonga umumiy siljitish hisobga olish ma’nosida 
eng katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Masalan, agar kinoekranning to‘liq 
sirti ma’lum bir vaqt qizil rangda kuzatilsa, unda shubhasiz butun 
ekranni egallagan havorangli ketma-ketli obraz keyingi kadrning hamma 

---

260 
rangini, hech bo‘lmaganda kuzatishning dastlabki sekundlarida, sovuq 
tuslar tomonga birmuncha siljitadi. 
4.4.8.
 
Rangli soyalar hodisasi 
Oq rang bilan yoritilgan buyumni yon tomondan rangli yorug‘lik dastasi 
bilan yoritilsa uning rangli soyasi aks etadi (4.15-rasm). Bunda soyaning 
rangi yorug‘lik manbasi rangiga qo‘shimcha rangda bo‘lar ekan. 
Masalan, yashil rangda yoritilganda soya qirmizi, qirmizi rang bilan 
yoritilganda – yashil, qizil bilan yoritilganda – havo rang va hokazo 
rangda bo‘ladi.
A ob’ektni 1-manba oq yorug‘lik bilan, 2-manba esa qirmizi rang 
bilan yoritmoqda. Ob’ektning orqa tomonida oq rangli fon 
joylashtirilgan. Unda ikkita soya, «a» soya oq manbadan va «b» soya 
qirmizi manbadan hosil bo‘lmoqda. Bunda «a» soya qirmizi bo‘lib 
ko‘rinadi, oq rang bilan yoritilayotgan «b» soya go‘yo oq bo‘lib 
ko‘rinishi kerak bo‘lsa ham, haqiqatda uning rangi yashil bo‘lib 
ko‘rinadi. 
4.15-rasm. Rangli soya hosil bo‘lish sxemasi 
Yorug‘lik manbasining rangi 
qirmizi 2 
oq 1 
oq+ 
qirmizi
oq+ 
qirmizi
oq+ 
qirmizi
oq 
qirmizi
qirmizi soya 
yashil soya 

---

261 
Bu hodisa bir vaqtdagi rangli kontrast bilan tushuntiriladi. Ma’lum 
bo‘lishicha soya rangining to‘yinganligi yetarlicha yuqori bo‘lar ekan. 
Bu rangli yoritish bilan hosil qilinadigan ranglarda, rangli bo‘yoqlar 
hosil qiladigan sirtlarning ranglarga qaraganda bir vaqtli kontrast ancha 
kuchli namoyon bo‘lishligi bilan tushuntiriladi.