I qism. Fotometriya asoslari

4.3.12. Past va yuqori yoritilganliklarda ko‘rishning o‘ziga xosligi 
Past yoritilganliklar ko‘rish tuyg‘usiga ikkita yo‘nalishda ta’sir 
qiladi – past ravshanliklarga nisbatan ko‘zning farqlash qobiliyatiga va 
ko‘zning spektral sezgirligiga.
Past yoritilganliklarda ob’ekt soyasidagi ko‘rinadigan tuslar 
gradatsiyasi yo‘qoladi. Xuddi shu kabi proektor fonarining kuchsiz 
yorug‘ligida ekranga proeksiyalangan pozitiv ham soyalarida detallarsiz 
taqdim etiladi. 
4.13 – rasm. Past yoritilganliklarda ko‘z spektral sezgirligining o‘zgarishi 
K
o‘
ri
n
is
h
lik
 
A 
B 
C 
D 
nm 

---

255 
Past yoritilganliklarda ko‘z spektral sezgirligining egri chizig‘i 
spektrning ko‘k rangi tomon siljiydi. Uning 555 nm dagi maksimumi, 
taxminan, 510 nm ga o‘tadi. Buning natijasida qizil va ko‘k ranglarning 
nisbiy ko‘rinishligi anchaga o‘zgaradi. Bir xil energetik ravshanlikda 
qizil rang kuchli kunduzgi yorug‘likda ko‘kka nisbatan ochroq, 
kechqurun kuchsiz yorug‘likda esa to‘qroq bo‘lib tuyuladi.
4.13 – rasm buning sababini tushuntiradi. Agar bir xil ravshanlikka 
ega bo‘lgan qizil va havorang kunduz kuni ko‘zning kunduzgi spektral 
sezgirlik egri chizig‘ining A va B nuqtalarda sezilgan bo‘lsa, shu ranglar 
kechqurun ko‘zning kechqurungi spektral sezgirlik egri chizig‘ining C 
va D nuqtalarida seziladi. Ranglarning his qilishning bu qonuniyati 
Purkine hodisasi deb ataladi.
Yuqori yoritilganliklarda obyektning kuchli ravshanliklariga 
nisbatan ko‘zning farqlay olish qobiliyatida pasayish kuzatiladi. 
Ko‘zning «ko‘rlik» deb ataladigan holati yuz beradi. Tasvirning yuqori 
yorug‘liklarida tuslar gradatsiyasini his qilish yo‘qoladi. Ranglar yuqori 
yoritilganlikda oqarganroq, kam to‘yinganroq bo‘lib tuyuladi, kuchsiz 
to‘yingan ranglar esa oq bo‘lib ifodalanadi.
Ko‘zning eng yaxshi farqlay olish qobiliyati uchun ob’ektlarning 
yoritilganligi 200 dan 2000 lyuksgacha bo‘lgan oraliqda yotishi kerak.