I qism. Fotometriya asoslari

 
4.4.3. Ketma-ketli rang kontrasti qonuniyatlari 
Ketma-ketli rang kontrastida ranglarning o‘zgarish qonuniyatlari 
asosan bir vaqtdagi kontrastdagi kabidir. Ketma-ketli kontrastning 
farqlovchi hususiyati – bu rangni kuzatishdan so‘ng ma’lum bir vaqt 

---

257 
KETMA-KETLI OBRAZning ko‘zda qolishidir. Bu obraz ma’lum bir 
rangga ega bo‘lib, boshqa kuzatilayotgan rangga ko‘chib o‘tadi va ularni
idrok etishda xatolikka olib keladi. Ketma-ketli obrazning ikki turi 
farqlanadi, - IJOBIY OBRAZLAR va SALBIY OBRAZLAR. Ijobiy 
obrazlar kuzatilayotgan ko‘rinish rangiga ega bo‘ladi, salbiy obrazlar esa 
– qo‘shimcha rangga ega bo‘ladi.
Ijobiy ketma-ketli obrazlar ayniqsa yorqin yoritilgan yuzalar 
kuzatilganda sezilarli namoyon bo‘ladi. Masalan, yorqin yorug‘lik 
manbasiga qaralgandan so‘ng ko‘zda ma’lum bir vaqt uning obrazi 
shunday rangda saqlanadiki, u keyingi ko‘rish hislariga ta’sir qilib, 
kuzatilayotgan buyumlarning rangini o‘zgartiradi.
Salbiy ketma-ketli obrazlar xromatik ranglarni ko‘proq yoki 
qisqaroq davom etadigan kuzatishdan keyin hosil bo‘ladi. Masalan, 
qirmizi rang kuzatilgandan keyin ko‘zda yashil rangning obrazi qoladi. 
4.4.4. Rang kontrastini tushuntirish 
Bir vaqtdagi rangli kontrastning hosil bo‘lishi haligacha to‘la-
to‘kis ilmiy izohlanmadi. Buning mexanizmi har xil tasvirlanmoqda. 
Masalan, to‘r pardaning qo‘zg‘otish nuqtasidagi qo‘shni nervlarning 
induksiyasi deb faraz qilinmoqda. Bundan tashqari, bir vaqtdagi 
kontrast, aslida ketma-ketli deb faraz qilinadi, chunki ko‘zimiz aslida 
doimo harakatda va uning to‘r pardasi ranglarning almashishi natijasida 
ketma-ket qo‘zg‘oladi.
Ketma-ketli rang kontrasti ko‘zning charchashi, hamda uning 
moslashuvi (adaptatsiyasi) bilan tushuntiriladi.
Ko‘zning rangli charchashi xromatik rangni kuzatishda nur 
sezuvchi hujayralarning eng katta kuchli qo‘zg‘alishni his qilayotgan 
bir qismi boshqalardan avvalroq toliqadi va buning natijasida
kuchsiz qo‘zg‘atilganligi sababli sezgirligini uzoqroq saqlaydigan 
hujayralarga qaraganda ko‘proq darajada sezgirligini yo‘qotadi. 
Kuzatilayotgan rang almashganda sezgirligi yuqoriroq bo‘lgan 
hujayralar kuchliroq qo‘zg‘aladi va bu rang to‘g‘risida noto‘g‘ri 
ma’lumot berilishiga olib keladi. Masalan, qirmizi rang A (4.14 – rasm) 
kuzatilganda asosan ko‘kka sezgir va qizilga sezgir rang sezuvchi 
hujayralar toliqar ekan, natijada yashil markaz xujayralarining nisbiy 
sezgirligi yuqoriroq bo‘lib qolar ekan.
Agar ko‘zni mana shu holatdan tezlik bilan oq rangli sirtga B (4.14 
– rasm) o‘tkazilsa, unda tabiiyki, u oq rangda emas, balki yashil C (4.14 

---

258 
– rasm), ya’ni avvalgi kuzatilgan rangga qo‘shimcha rang bo‘lib 
ko‘rinadi. 
4.14 – rasm. Ketma-ketli xromatik kontrast hodisasi