I qism. Fotometriya asoslari

4.3.9. Rang bilan spektral tarkib orasidagi bog‘lanish 
 
Yorug‘likning aniq bir spektral tarkibiga har doim aniq bitta rang 
mos keladi. Biroq aniq bitta rangga ko‘plab har xil spektral tarkiblar mos 
kelishi mumkin. Bu ko‘zdagi nur sezuvchi hujayralarning aniq bir
qo‘zg‘atilishi spektrdagi har xil nurlarning kombinaцiyalaridan ham 
hosil bo‘lishi mumkin.
4.13-rasmda quёshdan tushaёtgan oq rangning uch burchakli 
prizmadan o‘tishida ranglarga ajralishi ko‘rsatilgan. Spektrdagi 
ranglarning har biriga ma’lum to‘lqin uzunliklari mos kelishi, 
ranglarning bilan spektral tarkib bilan o‘zaro bog‘langanligini bildiradi.
a) 
b) 

---

252 
4.13- rasm. Ranglarning to‘lqin uzunlikka (spektral tarkibga) bog‘liqligi 
4.3.10. Ko‘rishdagi rang nuqsonlari 
Rangli ko‘rish rangni to‘g‘ri his etishga halaqit qiladigan 
nuqsonlarga ega bo‘lishi mumkin. Ular doimiy (tug‘ma) va vaqtinchalik 
bo‘lishi mumkin. Vaqtinchalik nuqson ko‘proq yoki kamroq vaqt 
oralig‘ida o‘tib ketadi. 
Ko‘z to‘r pardasining nonormal tuzilganligi, hamda ba’zi bir nur 
sezuvchi hujayralar funksiyasining ishdan chiqishi yoki kuchsizlanishi 
doimiy nuqsonlarni keltirib chiqaradi. Buning natijasida ko‘z miyaga 
rang to‘g‘risida noto‘g‘ri ma’lumot yuboradi. 
Vaqtinchalik nuqsonlar ko‘z ishlayotgan sharoit to‘satdan 
o‘zgarganda hosil bo‘ladi, masalan, kuchli yorug‘lik manbasi bilan ko‘z 
yoritilganda, yoritilganlikning keskin o‘zgarishida, bunda ko‘z birdaniga 
yoritishning yangi sharoitiga ko‘nikishga ulgirmay qoladi. 
Rangli ko‘rishning eng kuchli nuqsoni – rangga to‘liq ko‘rlik. Bu 
ko‘zda nur sezuvchi hujayralarning yo‘qligi bilan tushuntiriladi. Bunday 
rangko‘r odamlarga dunyo qora-oq kinodagi kabi axromatik ranglarda 
ko‘rinadi.
Insonlarning 5%, asosan erkaklar, qisman rangko‘rlik bilan 
azoblanadi. Bunda rangni his qilishda faqat ba’zi bir xromatik ranglar 
tushib qoladi. Qo‘rishning bu nuqsoni bo‘yicha insonlar ikkita asosiy 
guruhga bo‘linadi: yashilko‘rlik va qizilko‘rlik. Bu nuqson, asosan, kam 
to‘yinganlikli ranglarni farqlay olmaslikda namoyon bo‘ladi. Masalan, 
ba’zi bir och jigarrang ranglar yashil bo‘lib tuyuladi, jigarrang fonda 
tasvirlangan yashil figuralar yoki yashil fonda tasvirlangan jigarrang 
Оқ 
ранг 
Қизил 
Қизил 
Тўқ сариқ 
Сариқ 
Яшил 
Кўк 
Хаворанг 
Бинафша
Ранг 
Тўлқин 
узунлиги 
Оқ ранг 
Қизил 
Қизил 
Тўқ сариқ 
Сариқ 
Яшил 
Кўк 
Хаворанг 
Бинафша
Ранг 
Тўлқин 
узунлиги 

---

253 
figuralar esa umuman ko‘rinmaydi. O‘ta og‘irroq holatlarda, hatto 
havorang va to‘q qizil ranglar katta to‘yinganliklarida ham, bu ranglar 
bir-biridan farqlanmay qoladi. Oxirgi nuqson ko‘zning qizil nurlarga 
bo‘lgan sezgirligi juda ham kamayganligi bilan tushuntiriladi. 
Ranglarni 
his 
qilishning 
buzilganlagi 
umumiy 
ravishda 
DALTONIZM deb ataladi. Fiziologlarning terminologiyasi bo‘yicha 
yashilko‘rlik deyteranoplar, qizilko‘rlar esa protanoplar deb ataladi. 
Kinoteleoperatorning kasbiy 
rang 
ko‘rishi har qanday 
nuqsonlardan holi bo‘lishi shart. Oq-qora tasvirli olishlarga bu tegishli 
bo‘lmasdigi mumkin. Agar kinoteleoperatorning ishining turi bo‘yicha, 
ya’ni tasvirga olish ob’ektini rang bo‘yicha tashkil etish bilan, kadrning 
rangli 
kompozitsiyasini 
tanlash 
bilan 
va 
rangli 
pozitivni 
kinonusxalaydigan rangli laboratoriyadan qabul qilishda korreksiyasi 
bilan ishi bo‘lmasa, unda bunday holatlarda rangli film 
kinoteleoperatoridan ham rangni to‘g‘ri his qilishni talab qilinmasligi 
mumkin.