I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

4. Biokimyoviy funksiyalari. 
Bunda tirik organizmlarning hayot faoliya­
ti davom ida va ularning o ‘lim idan keyin biokim yoviy jarayonlarni 
ta ’minlaydi. Bu funksiya natijasida organizmlarning oziqlanishi, nafas oli- 
shi, ko‘payishi, o ‘lgan oiganizmlaming parchalanishi, chirishi kabi jaray­
onlar bo‘Iib turadi.
Tirik organizmlarning xilma-xilligi va ularning
yer sharida tarqalishi, quruqlik va
okean biomassalari
Biosferadagi tirik m oddalar (organizm lar)ning um um iy massasiga 
biomassa deyiladi. Hozirgi vaqtda yer sharida yashaydigan barcha tirik 
organizmlarning 2 milliondan ortiq turi mavjud bo‘lib, shundan 1,5 mil- 
lionga yaqin turi hayvonlarga va 500 mingga yaqini esa o ‘simliklarga xos- 
dir. Shu turlaming 93 
%
i quruqlikda, 7 %i suvda hayot kechiradi. Okean- 
lar yer yuzining 70 % ini egallaganiga qaramay, yer biomassasining 0,13 
% ini hosil qiladi. 0 ‘simliklar m a’lum bo ‘lgan organizm turlarining 21 % 
ini yer biomassasining 99 % dan ortig'ini tashkil etadi.
Hayvon turlari barcha organizmlarning 70 % ini qamrab olganiga 
qaramay ularning biomassasidagi hissasi 1 % dan kamroqdir, hayvon- 
lardan 96 %i u m urtqasizlar va 4 % i esa u m u rtq alilard an iborat.
99

---

lilarning faqat 10 % i sutemizuvchilarga to ‘g‘ri keladi. Yer yuzidagi tirik 
organizm lar biomassasi 2 ,4 2 3 x l0 12 to n nan i tashkil etib, bu o'zining
massasiga ko‘ra o ‘lik m oddalarning 0 ,01-002 % nigina tashkil etsa ham , 
lekin biosferaning asosiy funksiyalarini amalga oshirishdagi roli kattadir.
Barcha biomassaning 2,42xl012 tonnasini quruqlikda yashovchi orga­
nizmlar tashkil etsa, qolgan 0,003xl012 tonnasi suvda yashovchi organizm- 
\arga
to ‘g‘ri keladi. Hisoblarga ko‘ra yer yuzidagi barcha tirik organizm- 
laming uchdan bir qismi bir hujayrali organizmlar, bakteriyalar va sodda 
hayvonlar hissasiga tushadi. Tirik organizm tarkibida 65—70 % kislorod,
10 % gacha vodorod uchrasa, qolgan 60 elem ent faqat 20—25 % ni tashkil 
etadi, xolos.