I bob. O’zbek va ingliz tillarida konchilik va metallurgiya terminalogiyasining nazariy asoslari

III bob bo’yicha xulosalar
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, sintaksem tadqiq keng qamrovli bo’lib, biz ma’lum bir qisminigina o’rganib taqbiq qildik. Sintaksemalarning bog’lanish turlari, kategorialari haqida qisqacha ma’lumot berildi. bu ma’lumotlardan shuni anglash mumkinki, gaplar tarkibini komponentlarga ajratib tahlil qilishda transformatsiya yoki eksperiment metodika holda aloqalarni aniqlash gap komponentlarining differensial sintaktik belgilarini ajratishga keng imkoniyat yaratadi.
Yunksion hamda komponent modellar bn ishlanganida shuni ko’rish mumkinki, har ikki tildagi negativ elementli kon-metallurgiya birliklari gapning komponent modellarida defferensial sintaktik belgilarni ko’rsatib, komponentlarning formal tomoni, yani ularning morfologik jihatdan ifodalanishidagi farqlar yoki o’xshashliklarni isbotlaydi.
Har ikkala tillarda negativ elementli gaplarni komponentlarga ajratib o`rganganimizda, sintaktik aloqalardan yadro predikativ, subordinativ, koordinativ va oppozitiv kabilar aniqlanib, yunksion modellar orqali izohlanadi. Aniqlangan sintaktik aloqalar orqali negativ elementli komponentlar ishtirok etgan gaplarda yadro predikativ 1 (NP1), yadro predikativ 2 (NP2), yadro bo’lmagan tobe ( D), uyushiq yadro bo’lmagan predikativ 1 (H P1), uyushiq yadro bo’lmagan predikativ 2 (H P2), uyushiq yadro bo’lmagan tobe (H D) va yadro bo’lmagan appozitiv predikativ 1 (A P1), differensial sintaktik belgilar aniqlandi, ularni esa komponent modellar asosida ifodalandi.

UMUMIY XULOSA
Mustaqil O‘zbekistonning xomashyo bazasini yaratishda konchilik sohasini taraqqiyoti nihoyatda muhim. Konchilik taraqqiyoti orqali mamlakatda er osti boyliklarining joylashuvi, ular miqdori, tarkibi va ahamiyatli jihatlar o‘rganiladi. 1-Prezidentimiz Islom Karimov O‘zbekistondagi konchilik sanoati to‘g‘risida fikr yuritib: “Bu erdagi ko‘pgina konlar o‘zining noyob xususiyatlari va zahiralari nuqtai nazaridan nafaqat Markaziy Osiyo, balki butun dunyoda kamdan -kam topiladi. Muruntov, Dovgiztog‘, Ko‘kpatas, Omontoytog‘ kabi oltin konlari, Qizilqumdagi fosforit koni mamlakatimizdan olis-olislarda ham yaxshi ma’lum”,-deb ta’kidlagan edi. Konchilik tizimidagi ishlar rivojlanib o’sib borishi o’zga mamlakatlar qiziqishini ham yildan-yilga oshirib kelmoqda. Bu shu sohadagi yangi so’zlarning ko’payishiga, ayniqsa, terminlarning kengayishiga hamda ularning tarjimasi bo’yicha tadqiqotlar olib borish hozirgi kunda dolzarb masala bo’lmoqda.
Ushbu dissertatsiyamizda ingliz va o`zbek tillari konchilik hamda metallurgiya negativ affiksli terminlarini gapdagi vazifalari hamda kontekstda sintaktik tahlinini yoritib berishga, shuningdek, ularning tarjimasidagi muammolarni o’rganib ochib berishga harakat qildik. Shu maqsaddan kelib chiqib quyidagi vazifalar bajarildi:
-tilshunoslikda negativ affiksli leksemalar tipologiyasini yoritish;
-o’zbek tilida negative affikslar tuzilishini tasniflash;
-ingliz tilida negativlik kategoriyasini tadqiq qilish;
-ingliz va o’zbek tillaridagi negative affiksli leksemalar o’zaro qiyoslab tahlil qilish;
-o`zbek tilida terminlar izohli lug’atlari ustida olib borilgan ishlarni ko’rib chiqish;
-ingliz tilida terminlar haqida ma’lumot yig’ish;
-o’zbek va ingliz tillarida terminlarning tarjimasi bo’yicha ishlash;
-har ikki tilda konchilik va metallurgiyaga oid inkor ma’nodagi terminlarning sintaksem tadqiqi-negativ affiksli komponentlarni semantik xususiyatlarini belgilash, ularni semantik, grammatik jihatdan tasniflash;
-negativ affiksli komponentlarni leksikografik tadqiqotlardan olingan misollar asosida tahlil qilish;
-negativ affiksli komponentlarni o`zbek va ingliz tillaridagi izomorflik va allomorflik xususiyatlarini yoritib tahlil qilishda yozuvchi mahoratini ko’rsatish.
Ushbu qilingan ishimizda negativ affiksli kon va metallurgiya terminlardan, jumladan, konchilik va metallurgiya terminlarining inglizcha-o’zbekcha lug’atidan, shuningdek, turli tizimli, qardosh bo’lmagan ingliz va o’zbek tillaridagi tarkibida negativ affiksli komponentlar mavjud bo’lgan gap qurilmalaridan foydalanildi. Yana shuni aytish joizki, ingliz va o’zbek tillaridagi konchilik va metallurgiya sohasidagi negativ affiksli terminlarning qiyosiy-tipologik tahlil qilish, ingliz va o’zbek tillarida negativ affiksli komponentlarning grammatik, sintaksem xususiyatlarini ochib berish, ikkinchi tilni o’rganish jarayonida negativ affikslardan foydalanishga harakat qilindi.
Dissertatsiyaning I-bobida “O’zbek va ingliz tillarida konchilik va metallurgiya terminalogiyasining nazariy asoslari” deb nomlangan birinchi bobida O`zbek va Ingliz tillarida konchilik va metallurgiyaga oid terminalogik tizim haqida atroflicha ma’lumotlar berildi. Yana shuningdek, o’zbek va ingliz tillarida konchilik va metallurgiya terminlarining gapdagi vazifalari misollar bilan tushuntirib yoritib berildi.
Dissertatsiyaning II-bobida “Ingliz va o’zbek tillarida negativ affiksli komponentlar” deb nomlanib ushbu bobda Ingliz va o’zbek tilida negativ affiksli elementlar tuzilmasi haqida atroflicha ma’lumotlar keltirilgan bo’lib, har ikki tilda negativlik elementlarining affiks shakllari keng yoritib berildi. Shu jumladan, Ingliz va o’zbek tillaridagi negativ affiksli leksemalar tipologiyasi atroflicha o’rganildi.
Dissertatsiyaning III-bobida “Turli tizimli tillarda gaplarning sintaksem tahlili” deb nomlangan bo’lib, Sintaksem tahlil haqida keraklicha ma’lumotlar keltirildi hamda ingliz va o’zbek tillarida kon-metallurgiya terminlarining komponentlarga ajratib tahlil qilindi. Dissertatsiyaning eng samarali ishi shundan iboratki, konchilik va metallurgiyaga oid negativ elementli terminlari yunksion hamda komponental modullar asosida sintaksem tahlil olib borildi.
Bu tadqiqotda quyidagi ilmiy yangiliklar qilindi:
Negativ affiksli konchilik va metallurgiya terminlarining inglizcha-o’zbekcha lug’ati tuzildi.
Negativ affiksli konchilik terminlari turli tizimli tillarda ilk marotaba sintaktik sathda qiyosiy-tipologik tahlil qilindi.
Qardosh bo’lmagan tillar (ingliz va o’zbek tillar) tizimida negativ affiksli so’zlarning allomorfimik va izomorfimik xususiyatlari aniqlandi.
Ingliz va o’zbek tillarida negativ affikslar morfologik xususiyatlari tipologik nuqtai-nazaridan o’rganildi.
Turli tizimli tillarda negativ affiksli so’zlarning semantik tahlili lingvistik tahlil metodlari vositasida amalga oshirildi.
O’zbek leksikografiyasida birinchi marotaba ikki tilli inglizcha-o’zbekcha kon va metallurgiya negativ affiksli terminlar lug’ati tuzildi.
Tadqiqotda quyidagi uslublardan foydalanildi: qiyosiy-tipologik, distributiv, transformatsion, statistik, yunksion, komponental, sintaksem.
Turli tizimli, qardosh bo’lmagan tillarda ya’ni ingliz va o’zbek tillaridagi negativ affiksli komponentlar mavjud bo’lgan gap qurilmalari sintaksem nazariya aspekti vositasida tadqiq etilishi natijasida, ularning ingliz va o’zbek tillaridagi izomorflik (o’xshashlik) va allamorflik (farqli) tomonlari aniqlandi. Sintaksem tadqiq jarayonida yunksion va komponent tahlil metodlaridan foydalanildi. Sintaksem metod vositasida esa ularning affiksal sintaktik-semantik belgilari aniqlandi.
Yana shuni aytish joizki, ingliz va o’zbek tillaridagi konchilik va metallurgiya sohasidagi negativ affiksli terminlarni qiyosiy-tipologik tahlil qilish, ingliz va o’zbek tillarida negativ affiksli komponentlarning grammatik, sintaksem xususiyatlarini tadqiq etish natijalari bundan keyingi konchilik va metallurgiya terminlarining ikki tilda izohli lug’atlarini yaratishga asos bo’ladi.
Magistrlik ishida ingliz va o’zbek tillaridagi kon-metallurgiya terminlaridagi negativ affikslarning grammatik, morfo-semantik xususiyatlari qiyosiy-tipologik jihatdan o‘rganildi. Mazkur ish materiallaridan kelgusida kurs ishlari, maxsus ilmiy maqolalar yozish uchun nazariy va amaliy manba sifatida foydalanish mumkin. Bundan tashqari, ingliz va o’zbek tillarida konchilik ishlari borasidagi tarjimalarda ham keng qamrovli foydalanilsa bo’ladi. Ushbu tadqiqot ishi materiallaridan “Chog’ishtirma lingvistika”, “Leksikologiya”, “Tarjimashunoslik” fanlaridan ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarda foydalanish mumkin.