I боб. Жиноят Кодексининг вазифалари ва принциплари

265-модда. Халқаро учиш қоидаларини бузиш
Рухсатномада кўрсатилган учиш йўналишига, қўниш жойла­рига, ҳаво дарвозаларига, учиш баландлигига риоя қилмаслик ёки халқаро учиш қоидаларини бошқача тарзда бузиш -
энг кам ойлик иш ҳақининг эллик бараваригача миқдорда жа­рима ёки беш йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш ёки уч йил­гача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд олти ойгача қамоқ билан жазо­ланади.

1. Шарҳланаётган жиноятнинг ижтимоий хавфлилиги шун­даки, унинг содир этилиши фалокат келиб чиқиши хавфини, де­мак, кўп сонли қурбонлар бўлиши, жуда кўп миқдорда моддий зарар кўрилиши, аэропортлар нормал фаолиятининг бузилиши, халқаро муносабатлар мураккаблашуви ва бошқа оқибатлар хав­фини юзага келтиради.

2. Жиноят объекти - ҳаво ҳаракати хавфсизлиги соҳасидаги ижтимоий муносабатлар, факультатив объект - давлат чегарала­рининг дахлсизлиги ҳисобланади.
3. Шарҳланаётган жиноятнинг объектив томонини қуйидаги қилмишлардан бири ташкил этади:
* рухсатномада кўрсатилган учиш йўналишига риоя қилмас­лик;
* рухсатномада кўрсатилган қўниш жойларига риоя қилмас­лик;
* рухсатномада кўрсатилган ҳаво дарвозаларига риоя қилмас­лик;
* рухсатномада кўрсатилган учиш баландлигига риоя қилмас­лик;
* халқаро учиш қоидаларини бошқача тарзда бузиш.
Қилмишни квалификация қилишга халқаро учиш қоидаларини бузган ҳаво кемасининг тури таъсир кўрсатмайди: бу самолёт, вертолёт, дирижабль ва ҳоказо бўлиши мумкин.
Учиш йўналиши - давлатлар ўртасида келишилган ва те­гишли идора томонидан белгиланган ҳаво кемаси ҳаракати траек­торияси бўлиб, унинг учун кема ҳаракати траекториясига хос бўлган силжиш йўналиши, кема тезлиги ва бошқа элементлар хосдир.
Қўниш жойи - бу Ўзбекистон Республикаси ҳудудининг (бунга Ўзбекистоннинг ҳаво бўшлиғидан ташқари барча ҳудуди киритилади) муайян белгиланган қисми бўлиб, унда Ўзбеки­стоннинг амалдаги қонунларига мувофиқ ҳаво кемалари қўнишига рухсат этилади. Миллий ва хорижий ҳаво кемалари­нинг Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ҳавога кўтарилиши, шунингдек, уларнинг Ўзбекистон Республикаси ҳудудига учиб киргандан кейинги қўниши халқаро парвозлар учун очиқ аэро­дромларда амалга оширилади.
Ҳаво дарвозаси деганда, ваколатли органлар томонидан, шу­нингдек, мансабдор шахслар томонидан ҳаво кемаси кўтарилиши ҳамда келиб қўниши рухсат этиладиган муайян давр тушунилади.
4. Халқаро парвоз - бу ҳаво кемасининг Ўзбекистон Респуб­ликасининг бошқа давлат билан ҳаво чегарасини кесиб ўтган ҳолда парвоз қилишидир. Бундай парвоз ҳаво ҳаракати хавфсиз­лиги, давлат ва ҳарбий хавфсизлик мақсадларида ўрнатилган қа­тор талаблар (учиш йўналишини, учиш баландлигини, ҳаво дар­возаларини, қўниш жойларини, сигнализация тизимларини аниқ­лаб олиш ва ҳоказолар)га жавоб бериши шарт. Ушбу талаблар­нинг бузилиши халқаро парвозлар талаблари бузилишининг объ­ектив томонини ташкил этади.
Қонунларда халқаро парвоз қоидалари энг типик бузилиши­нинг тахминий рўйхати келтирилган, холос. Қоидабузар ҳаракат­ларида ЖК 265-моддасида назарда тутилган жиноят таркиби мавжудлиги масаласини ҳал этиш учун ушбу қоидаларни белги­лаб берадиган меъёрий ҳужжатларга мурожаат қилиш керак.
Халқаро парвозларни амалга ошириш қоидалари қуйидаги ҳужжатларда белгилаб берилган:
* Ҳаво кодексига мувофиқ ҳаво кемаларидан фойдаланиш ҳамда парвозларни амалга оширишни мувофиқлаштирувчи уму­мий қоидалар;
* самовий ҳудуддан фойдаланиш тўғрисидаги Низом;
* парвозни амалга оширишга оид махсус рухсатнома ёки халқаро шартнома.
Халқаро парвозларни амалга ошириш қоидалари Халқаро фуқаролик авиацияси ташкилоти (ИКАО) томонидан тасдиқлан­ган бундай парвозларни амалга оширишнинг халқаро стандартла­рида белгилаб берилади.
5. Қайд этилган қоидалар ҳаво орқали алоқа хавфсизлиги ва давлат чегараларининг дахлсизлигини таъминлашга қаратилган. Уларнинг бузилиши халқаро учиш қоидаларини бошқача тарзда бузиш белгиси бўйича муайян шарт-шароитда шарҳланаётган жиноят таркибини ҳосил қилиши мумкин.
Халқаро учиш қоидаларини бошқача тарзда бузиш қуйи­дагилардан иборат бўлиши мумкин: масалан, муддати ўтиб кетган рухсатнома билан Ўзбекистон ҳудудидан учиб кетиш ёки Ўзбе­кистон ҳудудига кириб келиш; ерга юк ва парашютчиларни таш­лаш; Ўзбекистон ҳудудида халқаро шартнома ва махсус рухсат­номада белгиланмаган йўловчилар, юк, багаж ва почтани қабул қилиш; давлат чегарасини радиоалоқасиз кесиб ўтиш ва ҳоказо­лар.
Бошқа қоидаларга риоя қилмаслик, масалан, йўловчиларни халқаро ташиш тарифлари, чипта сотиш қоидалари, юк хатлари топшириш ва ҳоказоларга риоя қилмаслик шарҳланаётган жиноят белгиларига тўғри келмайди. Муайян шароитда улар маъмурий жавобгарликни келтириб чиқариши мумкин.
6. Юқорида номи зикр этилган ҳужжатлардан келиб чиқадиган халқаро парвозларни амалга ошириш қоидалари ва шартларини парвозни амалга ошираётган шахслар билишлари шарт. Ушбу қоида ва шартларнинг бузилиши хусусида тергов ва судга ҳуж­жатлар билан тасдиқланган маълумотлар топширилиши шарт бўлиб, зарур бўлган ҳолда экспертиза ўтказилади.
7. Жиноят халқаро учиш қоидалари бузилган вақтдан бошлаб тугалланган деб эътироф этилади.
8. Халқаро учиш қоидаларини мажбуран, масалан, мўлжалдан адашиш, техник носозлик, яхши кўра олмаслик, турли тўсиқлар таъсири, ярадорлар ва касалларни етказиш оқибатида бузилган бўлса, шарҳланаётган жиноят таркиби мавжуд бўлмайди.
9. Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳтиётсизлик туфайли содир этилиши мумкин.
Қилмишни квалификация қилиш учун унинг мотиви ва мақ­сади аҳамиятга эга эмас.
10. Ўн олти ёшга тўлган, ҳаво кемаси экипажи аъзоси бўлган ва халқаро парвозлар қоидаларига риоя қилиниши учун масъул Ўзбекистон Республикаси фуқароси, фуқаролиги бўлмаган шахс, ёки хорижий фуқаро шарҳланаётган жиноят субъекти бўла олади. Бироқ, мазкур субъект мажбуран ҳаракат қилганида (маса­лан, кема олиб қочилиши ёки эгаллаб олиниши оқибатида), у жа­вобгарликка тортилмайди.
11. Халқаро учиш қоидалари бузилган ва Ўзбекистон Респуб­ликасига қонунга хилоф равишда кириб келинган ҳолатда айбдор ҳаракатлари жиноятлар мажмуи бўйича квалификация қилиниши шарт.
Агар халқаро парвоз қоидаларининг бузилиши ҳаво кемасини олиб қочиш билан боғлиқ бўлса, у ҳолда айбдорнинг ҳаракатлари жиноятлар мажмуи тариқасида ЖК 264-моддаси ҳамда ЖК 265-моддаси бўйича квалификация қилинади.