I bob. Fermer xo‘jaliklari raqobatbardoshligini oshirishning nazariy va uslubiy asoslari

Fermer xo‘jaliklarining qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishdagi salmog‘i haqida ma’lumot (foiz hisobida)¹⁵

№	Respub­lika, viloyatlar	Qishloq xo’jalik yalpi mahsulotdagi ulushi					Qishloq xo’jalik ekin maydonidagi ulushi					Paxta etishtirishdagi ulushi					Don etishtirishdagi ulushi
		Yillar					Yillar					Yillar					Yillar
		2011	2012	2013	2014	2015	2011	2012	2013	2014	2015	2011	2012	2013	2014	2015	2011	2012	2013	2014	2015
1	Respublika buyicha	32,6	34,5	35,0	32,9	34,4	84,4	84,6	84,8	84.7	85,0	99,1	99,2	99,4	99,5	99,4	78,9	81,2	81,5	80,6	80,7
2	Qaraqalpog’iston respublikasi	34,9	37,0	40,2	37,4	38,6	83,8	82,8	86,4	84,0	84,8	99,6	99,7	99,8	99,4	99,4	66,8	69,5	69,8	69,3	75,3
3	Andijon	30,1	33,7	32,7	34,4	34,3	83,3	85,8	85,5	85,5	85,5	99,4	99,3	99,5	99,5	99,5	75,2	84,5	84,9	83,6	84,0
4	Buxoro	26,6	28,5	30,2	29,8	28,0	82,3	82,2	82,0	83,0	82,9	99,7	99,8	99,5	99,7	99,7	58,6	60,6	60,3	60,4	60,2
5	Jizzax	34,7	37,0	37,1	37,0	36,2	91,7	91,8	92,0	91,9	91,7	99,6	100	100	100	100	93,8	93,7	93,6	93,4	93,0
6	Qashkadaryo	38,3	40,6	41,9	35,5	38,5	86,4	85,6	85,1	84,3	83,7	99,8	99,8	99,9	99,8	99,2	85,7	86,6	86,3	85,0	84,5
7	Navoiy	77,0	76,0	76,7	26,7	25,9	77,0	76,0	76,7	77,8	80,0	77,0	76,0	76,7	99,6	99,2	77,0	76,0	76,7	75,9	75,8
8	Namangan	80,1	81,6	81,6	30,3	30,6	80,1	81,6	81,6	85,7	85,6	80,1	81,6	81,6	99,1	99,0	80,1	81,6	81,6	80,2	79,5
9	Samarkand	78,1	78,7	79,7	35,4	37,3	78,1	78,7	79,7	82,9	82,4	78,1	78,7	79,7	99,4	99,7	78,1	78,7	79,7	79,2	79,7
10	Surxondaryo	77,9	80,6	79,8	34,5	33,1	77,9	80,6	79,8	83,3	83,2	77,9	80,6	79,8	99,4	99,2	77,9	80,6	79,8	78,7	78,3
11	Sirdaryo	88,0	88,9	88,8	44,5	41,5	88,0	88,9	88,8	91,6	91,4	88,0	88,9	88,8	99,3	99,2	88,0	88,9	88,8	88,9	89,9
12	Toshkent	90,2	92,5	92,5	35,8	35,2	90,2	92,5	92,5	85,5	85,2	90,2	92,5	92,5	99,4	99,6	90,2	92,5	92,5	92,0	91,7
13	Fargona	78,9	81,2	80,6	35,5	34,4	78,9	81,2	80,6	84,1	84,2	78,9	81,2	80,6	99,9	99,8	78,9	81,2	80,6	80,8	81,3
14	Xorazm	68,	69,5	68,1	29,3	30,9	66,8	69,5	68,1	79,8	80,1	66,8	69,5	68,1	99,1	98,7	66,8	69,5	68,1	61,4	60,8

Fermer xo‘jaliklari er uchastkalarini maqbullashtirish jarayoni mamlakatimiz hududlarida fermer xo‘jaliklarini rivojlantirishning navbatdagi muhim bosqichi sifatida ularning barqaror taraqqiy etish tendensiyasini ta’minlash uchun mustahkam asos yaratdi. Natijada respublikada fermer xo‘jaliklarining qishloq xo‘jalik mahsulotlari ishlab chiqarishidagi salmog‘i yildan-yilga o‘sib bormoqda (3-jadval).
Jadval ma’lumotlariga asosan respublika va Buxoro viloyatidagi fermer xo‘jaliklari faoliyatining taqqoslama tahlilidan ko‘rinib turibdiki, viloyatda ularning qishloq xo‘jalik yalpi mahsuloti, ekin maydoni, paxta va g‘alla etishtirishdagi ulushi respublika darajasidan past bo‘lgan. Masalan, viloyatda fermer xo‘jaliklarining qishloq xo‘jalik ekin maydonidagi ulushi 2011 yilda 82.3 foizdan 2015 yilda 82,9 foizga, taqqoslanayotgan yillarda mos ravishda paxta etishtirishdagi ulushi 99,7 foizdan 99,7 foizga, g‘alla ishlab chiqarishdagi ulushi esa 60,2 foizni tashkil etgan. Bu esa Buxoro fermer xo‘jaliklarining barqaror rivojlanayotganligidan dalolat beradi. Demak, respublikamiz va uning ma’muriy hududlarida fermerlik harakatining qo‘llab-quvvatlanishi o‘zining ijobiy natijalarini bermoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 6 oktyabrdagi F-3077-son «Fermer xo‘jaliklari faoliyatini yuritishda er uchastkalari miqdorini maqbullashtirish choralarini ko‘rish yuzasidan takliflar ishlab chiqish bo‘yicha maxsus komissiya tashkil etish to‘g‘risida»gi Farmoyishi fermer xo‘jaliklarini rivojlantirishning yangi bosqichiga, ya’ni ular o‘lchamlarini yiriklashtirish bosqichiga huquqiy-me’yoriy asos bo‘lib xizmat qildi.
Mazkur hujjat asosida ko‘rilgan tashkiliy choralar va amalga oshirilgan tadbirlar natijasida, jumladan, 2008 yilning 1 oktyabriga qadar mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan 219976 ta fermer xo‘jaligi er uchastkalari maqbullashtirilib, 2009 yil 1 noyabriga qadar ularning umumiy soni 105033 tani, 2015 yilda ularning soni 76184 tashkil qildi va fermer xo‘jaliklariga jami 5416,2 ming gektar er maydoni biriktirilib, bunda bitta fermer xo‘jaligiga o‘rta hisobda 2008 yilda 27,0 gektar ekin maydoni to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 2009 yilda 56,0 gektar, 2015 yilda 71 gektarni tashkil etdi. Shundan paxtachilik va g‘allachilik yo‘nalishiga ixtisoslashgan fermer xo‘jaliklari soni 2015 yilda 35,8 ming ta bo‘lib, ular tasarrufida 3534,4 ming gektar yoki bitta fermer xo‘jaligiga o‘rtacha 98.7 gektar er maydoni to‘g‘ri kelmoqda.
Ma'lumki, Buxoro viloyati O'zbekistonning qishloq xo'jaligi mahsulotlari ishlab chiqaradigan janubiy-g'arbiy mintaqasi hisoblanadi. Bu esa, fermer xo'jaliklari iqtisodini yuksaltirishda qo'shimcha tarmoqlarni tashkil qilishda ham o'ziga xosliklarni talab qiladi. Bugungi kunda Buxoro viloyatida jami 4200 dan ortiq fermer xo'jaliklari mavjud bo'lib, ularga 876 ming gektar er maydoni biriktirib berilgan. Shundan 2963 ta fermer xo'jaligi (77,5%) paxtachilik va g'allachilik yo'nalishida, 521 tasi (9,5%) chorvachilik, 42 tasi (1,2%) baliqchilik yo'nalishida, 69 tasi (4,1%) sabzavot-poliz mahsulotlari etishtirish bo'yicha, 643 tasi (4,5%) bog'dorchilik mahsulotlari etishtirishga ixtisoslashgan. 2015 yilning 1 iyul holatida fermer xo'jaliklarida 56,2 ming bosh yirik shoxli qoramol, shu jumladan 17,3 ming bosh sigir,191,1 ming bosh qo'y va echkilar, 172,5 ming bosh parrandalar mavjud bo'lib,2014 yil yanvar-iyun oylariga nisbatan yirik shoxli qoramollar soni 3,9 foizga, shu jumladan sigirlar 1,2 foizga, qo'y va echkilar 5,1 foizga, parrandalar 4,7 foizga ko'paygan.
2015 yil yanvar-dekabr oylarida qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish amaldagi narxlarda 3812,3 mlrd.so‘mni tashkil etdi va o‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati 107,0 foizni tashkil etdi.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishning umumiy hajmida dehqonchilik mahsulotlari 2149,0 mlrd.so‘mni (o‘tgan yilga nisbatan 7,0 foizga ko‘p), chorvachilik mahsulotlari 1663,3 mlrd.so‘mni (o‘tgan yilga nisbatan 6,9 foizga ko‘p) tashkil etdi.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining xo‘jaliklar toifalari bo‘yicha taqsimlanishi quyidagicha ifodalanadi: