I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

tsis-
olein kislotasiga ta’siri natijasida ikki xil optik faol 
treo-
forma 
hosil bo’ladi: 
Bromning 
tsis-tsis-
linol kislotasiga ta’siri natijasida to’rt xil optik faol 
treo
-
forma hosil bo’ladi:

---

152 
Kislotalarning alkilbromidlari brom bilan kuchli bog'lanishi mumkin bo'lgan 
moddalar ta'siri ostida debromlanib, dastlabki alken kislotalari vujudga keladi. Bu 
kristalli tetra- va geksabromstearin kislotalardan o’z izomerlari va polimerlari bilan 
ifloslangan linol va linolein kislotalarini olish imkonini beradi. Ko'pincha 
debromlash uchun rux changi, mayin disperslangan kumush, mayda bo'lingan 
simob dixloridi ishlatiladi: 
– CHBr – CHBr – CH
2
– CHBr – CHBr – + 2Zn →
→ – CH = CH – CH
2
– CH = CH – + 2ZnBr
2 
Zn + 2CH
3
COOH → 2H + (CH
3
COO)
2 
Zn; 
– CHBr – CHBr – + 2H → – CH = CH – + 2HBr
Yog’ kislotalarining galogenli hosilalariga katalizatorlar ishtirokida 
divodorodning (qo’shvodorodning) ta’sirini quyidagicha tasvirlash mumkin: 
+2H
2
CH
3
– (CH
2
)
7 
– CHBr – CHBr – (CH
2
)
7
– COOH →
→ CH
3
– (CH
2
)
7 
– CH
2 
– CH
2 
– (CH
2
)
7 
– COOH + 2HBr 
Galogengidrinlardan epoksikislotalar hosil bo’lishini sxematik tarzda 
quyidagicha tasvirlash mumkin:

---

153 
2.5.3.2. Rodan ta’siri
Rodan to'yingan yog' kislotalari bilan reaksiyaga kirishmaydi, ammo 
to'yinmagan yog' kislotalari bilan o'zaro ta'sirlashganda, ularga bog’lanadi. 
Rodanning olein kislotasi bilan reaktsiyasi quyidagi formulaga muvofiq amalga 
oshadi:
СНз — (СН
2
)
7 
— СН = СН — (СН
2
)
7 
— СООН + (NCS)
2
→ 
→ СНз— (СН
2
)
7 
— СНNCS — СНNCS — (СН
2
)
7 
— COOН. 
Ko'rinib turibdiki, rodan olein kislotasi bilan galogenlar kabi o'zaro 
ta'sirlashadi. Rodan linol va linolein kislotalari bilan galogenlarga qaraganda bir oz 
boshqacha ta'sirlashadi. Linol kislotasida rodan faqat bitta qo’shbog’ni, linolein 
kislotasida esa faqat ikkita qo’shbog’ni to'yintiradi. Rodanning o’ta to’yinmagan 
polialken yog' kislotalariga birikishi yaxshi o’rganilmagan. 
Yog' kislotalari bilan reaktsiyaga kirishadigan rodan miqdorini aniq aniqlash 
mumkin. Shunga asoslangan holda prof. Kaufman tomonidan amaliyotga rodan 
soni kiritilgan. Rhodan soni bu ma'lum miqdordagi 100 g sinov mahsulotiga 
qo'shilgan yodning ekvivalent miqdorida ifodalangan rodan miqdoridir. 
Olein kislotasining rodan soni uning yod soniga teng bo'lishi kerak (89,7), 
linol kislotasiniki yod sonining yarmiga (90 ga yaqin), linolein kislotasiniki esa 
uning yod sonining uchdan ikki qismiga (taxminan 181) teng bo'lishi kerak. 
Shu bilan birga, standart sharoitlarda topilgan olein kislotasining rodan soni 
89,3, linol kislotasi uchun - 96,7, linolein kislotasi uchun - 167,1. Shunday qilib, 
standart sharoitlarda rodan olein kislotasini to'liq to'yintirmaydi, o'rtacha 0.99 
qo’shbog’larni. Xuddi shu sharoitda linol kislotasida to’yintirilgan qo’shbog’lar 
miqdori 1,07 baravar atrofida, linolein kislotasida esa - o'rtacha 1,83 baravarga 
yaqin ko’proqdir. 
Kaufmanning ta’kidlashiga ko'ra, rodan β-eleostearin kislotasida faqat bitta 
qo’shbog’ni to'yintiradi. 

---

154