Hususiy kapital hisobi va auditi

-jadval.
Grant va subsidiyalarni hisobga olish o’tkazmalari

Xo’jalik jarayonlarining mazmuni	debet	kredit
Korxona yoki jamiyat uchun ajratilgan grantlar xabarnomasi olinganda	4890-«Boshqa debitorlar qarzlari»	8810-«Grantlar»
Korxona yoki jamiyat uchun ajratilgan subsidiyalar xabarnomasi olinganda		8820-«Subsidiyalar»
Grant va susbsidiyalar bo’yicha aktivlar kelib tushganda	0100-«Asosiy vositalar»; 1000«Materiallar»; 5110-«Hisob-kitob scheti» va b.	4890-«Boshqa debitorlar qarzlari»

Bu holatni quyidagi misol yordamida ko’rish mumkin: “Inno-ta’lim” nodavlat-notijorat tashkiloti shaxslarning huquqiy bilimlarini oshirish maqsadida o’qitish dasturini ishlab chiqishdi va unga 9 285 ming so’m miqdorida grant oldi ( -jadval). Grant bo’yicha ishlarni bajarish muddati 3 oy. Grant asosida olingan pul mablag’lari quyidagi maqsadlarda foydalanildi.

-jadval.
“Inno-ta’lim” nodavlat-notijorat tashkiloti o’quv kursi smeta xarajatlari

	Xarajatlar turlari	1 oy	2 oy	3 oy	Jami:
1	Ish xaqi:
	Asosiy	1 000 000	1 000 000	1000000	3 000 000
	Soatbay	740 000	820 000	800 000	2 360 000
	Jami:	1 740 000	1 820 000	1 800 000	5 360 000
2	Ish xaqidan ajratma	435 000	455 000	450 000	1 340 000
3	O’quv materiallar sarfi	550 000	250 000	150 000	950 000
4	Telefon va internet xizmatlari	75 000	75 000	75 000	225 000
5	Idora o’quv xarajatlari	Idora + sertifikat	Idora + sertifikat	Idora + sertifikat	810 000
6	Xizmat safari xarajatlari				600 000
	Jami xarajatlar				9 285 000
O’quv materiallari sarfi
1	Qog’oz	200 000	80 000	40 000	320 000
2	Materiallarni chop etish xarajatlari	300 000	120 000	60 000	480 000
3	Boshqa material xarajatlari	50 000	50 000	50 000	150 000
Jami:		550 000	250 000	150 000	950 000

“Inno-ta’lim” nodavlat notijorat tashkilotida olingan grant mablag’lari va ularning ishlatilishi quyidagi tartibda buxgalteriya hisobida aks ettiriladi (-jadval):

-jadval.
Grant mablag’larining ishlatilishini hisobga oluvchi schetlar korrespondentsiyasi

t/r	Xo’jalik jarayonlarining mazmuni	Summa, ming so’m	Hisobvaraqlar korrespondentsiyasi
			debet	kredit
1	Grant ajratilganligi to’g’risida xabarnoma olinganda	9 285	4890	8810
2	Grant bo’yicha mablag’lar tashkilot hisob raqamiga kelib tushganda	9 285	5110	4890
3	O’quv materiallari sotib olinganda	950	1010	6010
4	O’quv materiallari uchun to’lov amalga oshirilganda	950	6010	5110
5	Xodimlarga ish haqi hisoblab yozildi	5 360	8810	6710
6	Yagona ijtimoiy to’lov hisoblab yozildi	1 340	8810	6520
7	Xodimlarga ish haqi to’landi	5 360	6710	5110
8	Yagona ijtimoiy to’lov bo’yicha qarz to’landi	1 340	6520	5110
9	O’quv materiallari hisobdan chiqarilganda	950	8810	1010
10	Telefon va internet xizmatlari uchun schet olindi	225	8810	6010
11	Telefon va internet xizmatlari uchun schet olindi	225	6010	5110
12	Xizmat safari uchun avans berildi	600	4220	5110
13	Xizmat safari xarajatlari hisobdan chiqarildi	600	8810	4220
14	Idora o’quv xarajatlari hisobdan chiqarildi		8810	6710 6520 6010 5110

Maqsadli foydalanadigan soliq imtiyozlari
Yuridik shaxslarga soliqlar, bojxona va majburiy to‘lovlarni budjetga to‘lash bo‘yicha berilgan imtiyozlarni rasmiylashtirish va buxgalteriya hisobida aks ettirish O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat soliq qo‘mitasi, Davlat bojxona qo‘mitasining O‘zbekiston Respublikasi adliya vazirligi tomonidan 2005-yil 2-aprelda 1463-son bilan davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan Qaroriga asosan tasdiqlangan “Yuridik shaxslarga soliqlar, bojxona va majburiy to‘lovlarni budjetga to‘lash bo‘yicha berilgan imtiyozlarni rasmiylashtirish va buxgalteriya hisobida aks ettirish tartibi to‘g‘risida” gi Nizom asosida tartibga solinadi.
Ushbu Nizom qoidalari mamlakatda faoliyat yuritilayotgan barcha turdagi korxona va tashkilotlarga tagishli hisoblanadi. Unga ko’ra soliq va bojxona to’lovlari bo’yicha beriladigan imtiyozlar ikki turga bo’linadi:

• 
  Imtiyoz natijasida bo‘shayotgan mablag‘larni maqsadli vazifalarni bajarish uchun yo‘naltirish sharti bilan berilgan imtiyozlar;
  
• 
  Imtiyoz natijasida bo‘shayotgan mablag‘larni maqsadli ishlatish nazarda tutilmagan holda beriladigan imtiyozlar.
  

Bo‘shayotgan mablag‘lar maqsadli vazifalarni bajarish uchun yo‘naltirish sharti bilan berilgan bo’lsa, soliqlar, bojxona va majburiy to‘lovlar bo’yicha majburiyatlarni hisoblash umumbelgilangan tartibda amalga oshiriladi

Bo‘shayotgan mablag‘larni maqsadli ishlatish nazarda tutilmagan soliqlar va bojxona imtiyozlari berilganda budjetga to‘lanadigan soliqlar, bojxona va majburiy to‘lovlar hisoblanmaydi va mahsulot (tovarlar, ishlar, xizmatlar) hamda boshqa xil mol-mulkning sotish (xarid) qiymatiga kiritilmaydi¹³.
Bo‘shayotgan mablag‘larni maqsadli vazifalarni bajarishga yo‘naltirish sharti bilan soliq va bojxona imtiyozlarini buxgalteriya hisobida aks ettirish tartibi “Yuridik shaxslarga soliqlar, bojxona va majburiy to‘lovlarni budjetga to‘lash bo‘yicha berilgan imtiyozlarni rasmiylashtirish va buxgalteriya hisobida aks ettirish tartibi to‘g‘risida”gi Nizomning ikkinchi paragrafida keltirilgan ko’rsatmalar asosida bilgilanadi. Unga ko’ra xo’jalik yurituvchi sub’yektlar berilgan soliq va bojxona to’lovlari bo’yicha imtiyozlarni turlari bo’yicha hisobga olish maqsadida 8840 “Maqsadli foydalaniladigan soliq imtiyozlari” schyotidan foydalanidilar. Mazkur schyot korrespondensiyalanuvchi quyidagi schyotlar ham xo’jalik yurituvchi sub’yekt ishchi schyotlar rejasiga kiritiladi:
a) 4400 - “Budjetga soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari - soliq va bojxona imtiyozlari (turlari bo‘yicha)” schyoti;
b) 6400 - “Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz - soliq va bojxona imtiyozlari (turlari bo‘yicha)” schyoti;
v) 6500 - “Davlat maqsadli jamg‘armalariga to‘lovlar - soliq imtiyozlari (turlari bo‘yicha)” schyoti;
g) 6900 - “Importda QQS va aksizlar bo‘yicha hisoblangan soliq imtiyozlari (turlari bo‘yicha)” schyoti¹⁴.
Soliq va bojxona imtiyozlari buxgalteriya hisobida quyidagi tartibda aks ettiriladi:

• 
  qonun hujjatlariga muvofiq umumbelgilangan tartibda hisoblangan soliqlar va bojxona to‘lovlari summasiga:
  

Debet 0800 – “Kapital qo‘yilmalarni hisobga oluvchi schyotlar”;
Debet 0700 – “O‘rnatiladigan asbob-uskunalarni hisobga oluvchi schyotlar”;
Debet 1000-2900 – “Tovar-moddiy zaxiralarni hisobga oluvchi schyotlar”;
Kredit 6440 – “Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz - soliq va bojxona imtiyozlari (turlari bo‘yicha)” schyoti.

• 
  Qoplashga qabul qilinadigan QQS va aksiz solig‘i summasiga:
  

Debet 4440 - “Budjetga soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari - soliq va bojxona imtiyozlari (turlari bo‘yicha)” schyoti;
Kredit 6010 – “Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar”;
Kredit 6120 – “Sho‘’ba va qaram xo‘jalik jamiyatlariga to‘lanadigan schyotlar”;
Kredit 6980 – “Turli kreditorlarga bo‘lgan qarzlarni hisobga oluvchi schyotlar” yoki boshqa tegishli schyotlar.

• 
  Import qilingan tovar-moddiy zaxiralar qiymati bo’yicha qoplashga qabul qilingan QQS va aksiz solig‘i summasiga:
  

Debet 4440 – “Budjetga soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari - soliq va bojxona imtiyozlari (turlari bo‘yicha)” schyoti;
Kredit 6980 – “Importda QQS va aksiz bo‘yicha hisoblangan soliq imtiyozlari (turlari bo‘yicha)” schyoti;

• 
  Tovar-moddiy zaxiralarini importidagi QQS va aksiz solig‘ini to‘lashdan ozod qilinishi natijasida bo‘shayotgan mablag‘lar summasiga:
  

Debet 6980 – “Importda QQS va aksiz bo‘yicha hisoblangan soliq imtiyozlari (turlari bo‘yicha)” schyoti;
Kredit 8840 – “Maqsadli foydalanadigan soliq imtiyozlari” schyoti;

• 
  mahsulotlarni sotganda hisoblangan QQS, aksiz solig‘i summasiga:
  

Debet 4010 “Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar”;
Debet 4120 “Sho‘’ba va qaram xo‘jalik jamiyatlaridan olinadigan schyotlar”;
Kredit 6440 – “Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz - soliq va bojxona imtiyozlari (turlari bo‘yicha)” schyoti;

•