Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

 
 

---

90 
МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ЭРТАЛАБКИ 
БАДАНТАРБИЯ МАШҚЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ. 
Н.Н.Джамилова ТДПУ доценти, 
М.Марқаева ТДПУ талабаси
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 29 декабрдаги
―2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш 
чора-тадбирлари тўғрисида‖ги ПҚ-2707-сонли қарори ижросини таъминлашда 
болаларни мактаб таълимига тайѐрлаш даражасини тубдан яхшилаш, таълим-
тарбия жараѐнига замонавий таълим дастурларини татбиқ этиш, малакали 
педагог кадрлар билан таъминлаш, болаларни ҳар томонлама интеллектуал, 
аҳлоқий, эстетик ва жисмоний ривожлантириш учун шарт-шароитлар яратиш, 
таълим муассасаларнинг моддий-техник базасини мустаҳкамлаш ишларини 
изчил давом эттириш мақсад қилиб олинди.Эрталабки бадантарбия 
машқларининг бу турлари шуғулланувчиларни ҳар томонлама жисмоний 
камолотга етказиш, саломатлигини мустаҳкамлаш ва ҳаракат функцияларини 
такомиллаштириш 
мақсадида 
қўлланилади. 
Эрталабки 
бадантарбия 
машқларида спорт турлари. Бу гуруҳга спорт эрталабки бадантарбия 
машқлари, бадиий эрталабки бадантарбия машқлари киради. Бу турлар спорт 
йўналишига эга бўлиб, спорт турлари сифатида тарғиб этилади. Булардан 
мақсад, машқларни ижро этиш техникасида юксак камолотга эришиш, юксак 
спорт маҳоратини кўрсатиш, ҳамда ҳар ѐқлама юксак жисмоний тайѐргарлик 
асосида эрталабки бадантарбия машқлари кўп мураккаб машқларини бажара 
билишга эришишдан иборат. Эрталабки бадантарбия амалий машқларнинг бир 
кўринишидир. Эрталабки бадантарбия янада тезроқ ва тўла равишда боланинг 
соғлиғини 
тиклаш 
учун 
қўлланилади, 
яна 
жисмоний 
сифатларни 
ривожлантиришда чидамлиликда қўлланилади. Эрталабки машқларнинг 
воситалари - сафланиш машқлари, ҳаракатланишнинг ва рақс қадамларининг 
хиллари; умумий ритмик машқларнинг буюмларсиз ва буюмлар билан 
бажарилиш турлари (таѐқлар, гантеллар, арғимчоқлар, тўплар ва бошқа), 
машқий девордаги машғулотлар ҳалқаларда ва амалдаги машқлар (югуриш, 
сакраш, ўрмалаш, ошиб ўтиш)Эрталабки бадантарбия нонуштадан олдин 
ўтказилади. Унинг аҳамяти: организмни чиниқиш жараѐнига тайѐрлашдир. 
Эрталабки бадантарбия 7-15 дақиқа давом этади. Бадантарбия машқлари 5-7 та 
машғулотдан иборат. Кун тартибининг ажралмас қисми бўлган ҳолда у ҳар бир 
бола учун мажбурийдир. Ҳар куни уйғонгач (5-7 дақиқадан сўнг) махсус 
танланган 7-12 жисмоний машқлар 10-15 дақиқа давомида организм 
фаолиятини фаоллаштиради, тананинг тўғри ўсишидаги кўникмаларга ижобий 
таъсир кўрсатади, ясси оѐқликдан огоҳлантиради. Эрталабки машқларда 
иштирок этиш болаларда фойдали бўлган ҳар куни бажариладиган эсталабки 
жисмоний машқларни бажаришни таъминлайди.Ақлий ва жисмоний 
меҳнатнинг ишлаб чиқарувчанлик даражаси бирмунча пасайган бўлади.
Эрталабки жисмоний машғулотларнинг аҳамяти марказий нерв системасига 
кучли анализаторларнннг рецепторларининг сигналлари оқими келиб тушади, 
айниқса, пропорция-рецепторлардан, бу марказий нерв тизимининг тез 

---

91 
кўзғалишига ва меҳнатга яроқлилиги меъѐрини қайта тиклайди. Эрталабки 
машқлар тери рецепторларининг совуққа ва сув билан бўладиган таъсирлари
биргаликда ўтказилса, нерв системасининг кўзғалиш жараѐни тезроқ йўлга 
қўйилади. Ташқи муҳитдаги айрим ҳодисаларнинг таъсирлари (сув 
жараѐнлари, тоза ҳаво ва қуѐшнинг таъсири) нерв тизимининг кўзғалиши билан 
бир қаторда организмнинг чиниқишига ѐрдам беради. Эрталабки жисмоний 
машқлар гавданинг, мушак гуруҳларининг ҳамма қисмларини ҳаракатга
келтириш, қон айланишининг кучайишига ѐрдам беради. Юрак ва ўпка меъѐрий 
фаолиятининг қайта тикланиши, одатдаги моддалар алмашинуви даражасини 
оширади. Кучларни, тезликни ва координацияларни, ҳаракатланиш аппаратлари 
ва ички аъзоларнинг физиологик вазифаларини марказий нерв тизими 
томонидан доимийлигини яхшилайди, систематик равишдаги мушак машқлари 
давомида ривожланувчи мушакларнинг ўзига хос кимѐвий хусусиятларини 
сақлаб колишга ѐрдам беради.Машқлар чарчоқ келтириб чиқармаслиги лозим. 
Шунинг учун аста-секин содда машқлардан бироз мураккаб машқларга ўтиш 
лозим, шу билан бир қаторда, аста-секинлик билан организмга кучланишни 
ошириб бориш лозим. Кучланишлар машқларнинг қийинлашуви, 
кайтарилишларнинг сони ҳисобига, ҳаракатлар тезлик даражасининг ошиши ва 
айрим машқлар орасидаги тўхталишларни камайтириш ҳисобига оширилади.