Узбекистан Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги олий уцув юртлари талабалари



Download 9,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet53/70
Sana03.04.2022
Hajmi9,88 Mb.
#526811
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   70
Bog'liq
Bozor iqtisodiyoti asoslari (M.Rasulov)

ТАДБИРКОР ТУШУНЧАСИ
Тадбиркор мохияти. Тадбиркор бозор талаби асосида 
ф ао л л и к кулади. Ш унинг учун хам тадбиркорсиз бозор 
и кгисодиётини, бозор муносабатлари харакатини тасав- 
вур этиб булмайди.
Т адбиркор — бу асосан мулкдор, майда, Урта ва й ирик 
м улк эгасидир. М улкдорлар синфидеганда, биринчи нав- 
батда, тадбиркорларни тушунамиз. Тадбиркор уз мулкидан 
капитал сифатида фойдаланиб, корхоналар ташкил этади, 
ти ж о рат билан шугулланади, бойликка бойлик кЗ^шади, 
м ам лакатнинг икгисодий кудратини оширади. Агар тиж о­
рат и ж ара, кдрз асосида олиб борилса хам барибир махсу- 
лот, то вар унинг мулкидир. Ш унинг учун хам мулкдорлар 
к а н ч а к^п б^лса ва уларнинг мулки канча йирик б^лса, 
м ам лакат ш унчалик бой ва халкунинг истеъмол даражаси
ю кори б^лади.
А гар мулки б^лса и нсон узини мустакдл ва эркин се- 
зиб , хаётий асоси мавжуд эканлиги, келажакка ишонч 
б и л ан караш и, мулки бор худудни Ватан деб билиш и 
хакукдтдир. Улуг давлат, аввало мулкдорлар синфи холати 
билан намоён билиши мумкин. Президент Ислом Каримов 
айтганидек, мамлакатимизда мулкдорлар синфини ш акл- 
л а н ти р и ш , уларнинг ахамиятлилик даражасини кутариб 
бориш зарур. Чунки бозор икгисодиётини куришда, кела- 
ж акд а бую к давлатни юзага келтиришда мулкдорлар си н ­
ф и мухим роль уйнаш и ва бу сохадаги муваффакиятларга 
эр и ш и ш д а етакчи билиши керак.
М аъмурий давлат ицтисодиёти у&кмронлигидаги
"
социа­
л и зм т изим ига
"хос даврни олсак, унда хам тадбиркор ин- 
кор этилмаган, ишбилармонлик талаб кулинган, шунга ча- 
ки ри л ган . Л екин унинг туб мазмунда б^лишига шаро- 
и т б ^ лм аган . У нда хар кандай х^ж алик ва таш ки лот 
бош ликпари, уларнинг ишини юритувчилар юкоридан тай-
www.ziyouz.com kutubxonasi


инланган ва юк,ори белгилаган вазифанигана бажарган. Чун- 
ки корхона, хужалик ташкилотлари ту л а д авл ат ихтиёрида 
булиб, давлат вакили сифатида унинг н ом и дан иш тутган. 
Албатта, бундай долатда ва факдт ваколатлик шароитида 
хакикий тадбиркорлик булмайди. мустакил иш юритиш 
мумкин эмас. Хужалик радбари, бош лига, бош карувчиси 
Уз мулкига эга булмагандан кейин уни чегараловчи юк,ори 
бошлик,, таш килотлар билан масладатсиз, уларн и н г рози- 
лигисиз муста кил к,арорга кела олмайди. Б ундан ташкари 
бозор билан бевосита борлана олмайди. Ч унки улар бозор 
билан 
6
о е л и к

эмас ва умуман, талаб таъсиридан чегда болтан 
долда даракат кдлади.
Бундан ташкари хужалик фаолияти билан боклик барча 
масалалар план оркали белгиланган. Ш у б и лан бирга иш- 
лаб чикариш, товарларни сотиш, уларни бадолаш ва уму­
ман, бу содаларга бирон бир Узгаришлар ки ри ти ш факат 
маълум таш килотлар оркали амалга ош и ри ли ш и туфай- 
ли иш юритишда деч кандай мустакиллик булмаган. План- 
лар, уларнинг кУрсаткичлари, юкори таш килотлар топ- 
ш ириклари, си ёси й органлар к а р о р л а р и н и баж ари ш , 
уларга деч кдндай Узгаришлар киритмаслик 
каттик назо- 
рат о стида булган, хужалик содасида муста кил иш куриш, 
иш билармонлик килиб, тадбиркорона таш аббус курсатиш 
жазоланган. Маълумки, бундай хужалик ю ритиш ш ароити­
да номигагина тадбиркор булган ва у бундай нобозор икги- 
содии шароитда ташаббускорликдан мадрум этилган ва фа- 
кат ижрочига айланган, холос.
Тадбиркор уз ном и билан эски булса дам ш аклланаёт- 
ган, муносабатлари кенгаяётган бозор иктисодиёти шарои­
тида янгвдан пайдо булиши, бозор ривожи учун тулаконли 
даракат кила оладиган даражада булмоки керак. Чунки амадда 
бозор ривожи даражаси, унинг микёси, замонавийлиги ав- 
вало тадбиркорларга бокликдир. Уларнинг даражаси, савия- 
си, иш услуби, даракатчанлиги, мадорати бозор йунали- 
шини белгилаб беради.
Ш унга кура бозор такдири, унинг д ол ати , м уваф ф а- 
кияти, самарадорлиги, иж тимоий йун али ш и тадби ркор- 
лар фаолияти, уларнинг иш биларм онлиги, б о зорн и таш - 
кил эта билиш ларига борликдир. М аксадим из зам онавий 
цивилизацияли бозор иктисодиётини таш к и л эти ш , са- 
марали бозор муносабатлари механизмларини уюштириш 
экан, тадбиркорлар туррисида гамхурлик к и л и ш , м ак-
www.ziyouz.com kutubxonasi


садга мувофик, тадбиркорлар арм и яси н и яратиш ва тар- 
б и ял аш кабиларга катта эътибор бериш , шу билан бирга 
бу сохадаги мавжуд ва маък;ул ж ахон таж рибаларини 
куллаш талаб кдпинади.
Бозор ик^исодиёти шароитида иш юритиш, сармоя, иш- 
лаб ч и ^ар и ш билан боглик, мулк асосан тадбиркорлар их- 
ти ёри д а булгани туфайли иш ловчилар иккига, яъни: тад­
биркорлар ва ёлланувчиларга б^линади. М аълумки, тад- 
биркорлик, иш билармонлик хар кимга хам буюрмаганлиги 
учун бундай булиниш, яъни тадбиркор ва ёлланувчилар 
булиш ихтиёрийдир. Иш ловчиларнинг асосий кдсми ёлла­
нувчилар булганлиги сабабли тадбиркорлар нисбатан сон 
ж ихатидан кам булади. Ривожланган бозор ик;тисодиёти 
асосидаги мамлакатлар тажрибаси шуни курсатадики, тад­
биркорлар микдор жихатидан бандликнинг 8, купи билан 
9 ф оизидан ошмайди. Демак, иш билан банд булган ахоли 
кдсмининг асосийси ё;и
1
анма ишловчилардир. Албагга, улар 
тадбиркорлар ва хусусий, давлат, корхона, ташкилот, му- 
ассасаларда ёлланиб ишловчи шахслардир. Бу бозор икти- 
содиётига хос, 
f o h
нук^аи назаридан биз учун янгиликдир. 
Бундай ян ги холатга куникиш , унга урганиш ва оддий 
табиий хаётий талаб, деб кдраш зарур. Ишга ёллаш тадбир­
кор ихтиёрида булиб, у иш манфаати асосида кимни ёл­
лаш , к,анчага ёллаш, ёлланувчидан кдндай ва к;аерда ф ой- 
даланиш каби масалаларни J/зи хал кдлиш и керак.
Т ад би рко р ва тадбиркорликнинг авж олишида бундай 
холат тусик, булмаслиги ва бундаги кузга таш ланадиган 
“ нохакгл и к ” н и н г олдини олиш талаб килиниб, тадбир- 
корга нисбатан дустона муносабатда булиш хдк^к,атга турри 
келади. Ривож топган мамлакатларда бу муаммо анча яхши 
Хал к,илиниб, зиддиятлар асосан бартараф этилган. Тад- 
биркор-сохибкор билан ёлланма ишчилар уртасидаги зид­
ди ятл ар хозирги даврда ^з кескинлигини йукртган ва жа- 
м ият бу сохада жуда кун ижобий иш ларни амалга ош и- 
риб, н о х а к ^ и к н и н г асослари йу^отилиб, икки томон 
уртасидаги келиш м овчиликка асосан бархам берилган. 
Елловчи ва ёлланувчилар уртасида келишмовчиликка н ис­
батан келиш ув, бир-бирини т^три тушуниш устунлик 
килади. К,аш ш окланиш холатларининг олди олинган ва 
м ан ф аатд ор ли к ка й^л очилиб, тадбиркор ва ёлланувчи­
лар уртасидаги бир-бирига к,арши кураш сабаблари деяр- 
ли й^к, килинган. Натижада ёлланувчиларнинг миллий
www.ziyouz.com kutubxonasi


даромаддаги улуши ортиб бормокда, ривож ланган мамла- 
катларда у 70—72 ф оизни таш кил килади. Б ундан ёллан- 
ма иш чиларнинг даром адлари ю кори дараж ад а кутарил- 
ганлиги ва тадбиркорлар хамда ёлланувчиларнинг м анф а- 
атдор эканлигини курам из. И лгор м ам л акатл ар д а и кки
том оннинг бир-би ридан м ан ф аатдорлигини кУрсатувчи 
далиллар куп. Айтайлик, тадбиркор — корхона эгаси н и н г 
даромади дараж асининг ишчи иш хакига таъ си ри , сохиб- 
кор фойдасига ш ериклик, ёлланма иш чилар ичида акц и я 
эгаларининг купайиши, яъни иш чиларнинг узи мулкдорга 
айланиш и, иш кучининг норм аллиги, иш хаф таси н и н г 
кискалиги, кенг хажмда иж тимоий х и м о я н и н г кУллани- 
л и ш и , нафака, даром ад каф олати каби ч о ра-тад б и рлар 
борган сари таком иллаш иб бормокда ва у зи н и н г самара- 
дорлигини мехнат унум дорлигининг Усиб б о р и ш и д а ис- 
ботламокда. Энг мухими — бу ч ора-тадбирлар и ш ч и лар­
нинг турмуш дараж асида уз аксини топм окда.


Download 9,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   70




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish