Harbiy-texnik instituti rasulova nodira sardarovna

Saylov tizimi.
Umumxalq saylovlari orqali davlat hokimiyati organlarini 
shakllantirish demokratik huquqiy davlatning eng muhim belgisidir. Saylov – 
xalq 
o‘z hokimiyati va xohish-irodasini to‘g‘ridan-to‘g‘ri ro‘yobga 
chiqarishning oliy ifodasi, davlat hokimiyati organlarini demokratik tarzda 
tashkil etishning negizi hisoblanuvchi ulkan ijtimoiy-siyosiy tadbir.
Saylov demokratiyaning eng qadimiy institutlaridan biri hisoblanadi. 
Saylovga doir birinchi qonun jahonda Buyuk Britaniyada 1632 yilda qabul 
qilingan bo‘lib, ammo faqatgina 1918-yilning fevralidan boshlab saylov huquqi 
umumiy bo‘lgan
1
.
BMT Bosh Assambleyasining 1948-yil 10-dekabrda qabul qilingan “Inson 
huquqlari umumjahon Deklaratsiyasi”ning 21-moddasida demokratik asosidagi 
1
Саидов А.Х. Президент сайлови: халқаро амалиёт ва Ўзбекистон миллий тажрибаси. – Тошкент: 
Ўзбекистон, 2016. – Б. 16. 

---

67
saylovlarning inson huquqi sifatidagi o‘rni quyidagicha ta’riflanadi: “Har bir 
inson bevosita yoki erkin saylangan vakillari orqali o‘z mamlakati boshqaruv 
ishida qatnashish huquqiga egadir. Xalq irodasi hukumat hokimiyatining asosi 
bo‘lishi kerak; bu iroda yashirin ovoz berish yoki ovoz berish erkinligini 
ta’minlovchi boshqa shunga teng ahamiyatga ega bo‘lgan umumiy va teng 
saylov huquqi asosida ifodalanishi lozim”
1
. 
Saylovlarning demokratik kechishi ko‘p jihatdan saylov tizimiga bog‘liq. 
O‘zbekistonda avvalgi nodemokratik tizimdan demokratik saylovlar tizimiga 
o‘tish oson bo‘lmadi. Bu jarayon ma’lum vaqt o‘tishinigina emas, balki jiddiy 
tayyorgarlikni ham taqozo etdi. Maqsadga erishish uchun avvalo, mutlaqo yangi 
qonunchilik bazasi talab etilardi. Sovet davrida esa bunday shart-sharoitlarni 
yaratishning iloji yo‘q edi. O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan keyin 
ko‘ppartiyaviylik asosida haqiqiy demokratik saylovlar o‘tkazish uchun qulay 
shart-sharoitlar yaratildi
2
. 
O‘zbekiston Respublikasida Prezident, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi, 
xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar kengashlari xalq tomonidan bevosita 
umumxalq saylovi orqali shakllantiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 23-bobi saylov tizimiga 
bag‘ishlangan bo‘lib, 117-moddasida: “O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari 
davlat hokimiyati vakillik organlariga saylash va saylanish huquqiga egadirlar. 
Har bir saylovchi bir ovozga ega. Ovoz berish huquqi, o‘z xohish-irodasini 
bildirish tengligi va erkinligi qonun bilan kafolatlanadi”, – deb belgilab 
qo‘yilgan.
O‘zbekistonda 
saylovlar 
umumiy, 
teng, 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
va 
ko‘ppartiyaviylik asosida yashirin ovoz berish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Bu 
demokratik davlatning asosiy shartlaridan biridir. Saylovlarning demokratik 
kechishi ko‘p jihatdan saylov tizimiga bog‘liq. O‘zbekistonda avvalgi 
1
Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон Декларацияси // www.constitution.uz/uz/pages/humanrights 
2
Халилов Э. Ҳ. Ўзбекистон Республикасининг қонун чиқарувчи олий органи: сохта вакилликдан 
ҳақиқий парламентаризмга қадар. – Тошкент: Ўзбекистон, 2001. – Б. 86. 

---

68
nodemokratik tizimdan demokratik saylovlar tizimiga o‘tish oson bo‘lmadi. Bu 
jarayon ma’lum vaqt o‘tishinigina emas, balki jiddiy tayyorgarlikni ham taqozo 
etdi. Maqsadga erishish uchun avvalo, mutlaqo yangi qonunchilik bazasi talab 
etilardi. Sovet davrida esa bunday shart-sharoitlarni yaratishning iloji yo‘q edi. 
O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan keyin ko‘ppartiyaviylik asosida haqiqiy 
demokratik saylovlar o‘tkazish uchun qulay sharoitlar yaratildi
1
. 
O‘zbekiston Respublikasida demokratik tamoyillarga asoslanib o‘tkazilgan 
Prezident saylovlari 1991, 1999, 2007, 2015, 2016-yillarda, parlament va 
mahalliy Kengashlarga saylovlar esa 1994, 1999, 2004, 2009, 2014, 2019-
yillarda bo‘lib o‘tdi.
Sh.Yakubov O‘zbekistonda milliy saylov qonunchiligi tizimining 
rivojlanishi va takomillashib borishini quyidagi asosiy bosqichlarga ajratib 
ko‘rsatishni taklif etadi
2
: