Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

To‘g‘ri qasdning irodaviy holati

 uning yo‘naltirilganligini ifodalaydi 

va qonunchilikda ijtimoiy xavfli oqibatlarning kelib chiqishini istashda 

aniqlanadi. 

Xohish

  –  bu maqsadga erishishga jalb etuvchi iroda, belgilangan 

maqsadga qarab intilishdir. «Istak –  bu belgilab qo‘yilgan intilishdir, u 

aniq bir predmetga qaratilgan bo‘ladi. Istakning tug‘ilishi, shuning uchun 

har doim maqsadning vujudga kelishini va qo‘yilishini bildiradi. Istak – 

aniq bir maqsadga yo‘naltirilgan intilishdir»

1

. 

Xohish turlicha bo‘lishi mumkin. To‘g‘ri qasdning belgisi sifatida 

xohish muayyan maqsadlarga intilishda aybdor uchun quyidagilarni 

bildirishi mumkin: 

– oxirgi tugal maqsad (rashk tufayli  qasddan odam o‘ldirish, qasos); 

–  oxirgi maqsadga erishishning orasidagi bosqich (boshqa bir 

jinoyatni yashirish maqsadida qasddan odam o‘ldirish); 

–  oxirgi maqsadga erishish vositasi (jabrlanuvchining mol-mulkini 

egallash maqsadida qasddan odam o‘ldirish); 

–  qilmishning muqarrar birga keladigan elementi (zaharlangan ovqat 

orqali qasddan o‘ldirish yo‘li bilan mo‘ljallangan odamnigina emas, balki 

uning oila a’zolarini ham o‘ldirish). 

Aybdor harakatining maqsadi to‘g‘ri qasdda istakning predmeti bo‘lib, 

mazkur jinoyat tarkibining elementini o‘zida ifodalovchi ijtimoiy xavfli 

oqibat hisoblanadi. Masalan, qasddan odam o‘ldirishda  –  bu 

jabrlanuvchining  o‘limi,  o‘g‘irlikda  –  o‘zgalar mulkini qo‘lga kiritish, 

bezorilikda  –  jamoat tartibini buzishdir. Inson o‘z oldiga qo‘ygan 

faoliyatining maqsadlari motiv bilan aniqlanadi. Shuning uchun to‘g‘ri 

1

 

Қаранг: С.Л. Рубинштейн. Основы психологии. М., 1946, стр. 513. 

192 

 

                                                           

---

qasd natijasidagi jinoiy oqibat, aybdor harakatining asosiy maqsadi 

hisoblanib, shaxs faoliyatining motividan kelib chiqadi va shu motiv bilan 

aniqlashtiriladi. 

To‘g‘ri qasdning maqsadga qaratilganligi (irodaviy holatning belgisi 

sifatida) jinoyat tarkibining faqat keltirilgan zarar bilan chegaralanib 

qolganini bildirmaydi. Alohida maqsadga qaratilgan jinoyatlarda, jinoyat 

tarkibi chegarasida bo‘lgan, shuningdek, boshqa bir  holatlarda ham 

yo‘nalish maxsus natijaga qaratilgan bo‘ladi. Ammo bu natijalar jinoyat 

tarkibida ko‘zda tutib o‘tilgan umumiy qasdning yo‘naltirilgan bir bosqichi 

sifatida qaraladi.