Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq

4-§.Saylovlarda xalqaro standartlar (andozalar) qo’llanilishi hamda 
Xalqaro hujjat qoidalarini O’zbekiston saylov qonunchiligiga 
implementatsiya qilish 
Saylovlar eng qadimgi ijtimoiy munosabatlar bo’lib, insoniyat 
rivojlanishi, ijtimoiy rivojlanish, demokratiya rivojlanishi bilan birga 
rivojlanib bormoqda va o’zi ham shu rivojlanishlarga katta 
ta’sir ko’rsatmoqda. 
Inson huquqlari xalqaro ahamiyatga ega bo’lib, xalqaro miqyosda 
ular himoya qilinar ekan, bu saylov huquqlariga ham tegishlidir.
Xalqaro munosabatlar rivojlanishi, saylov huquqining rivojlanishiga 
ta’sir qilib bordi va barcha davlatlar, suveren davlat bo’lishidan qat’i 
nazar, ko’pchilik uchun ma’qul qoidalarga, talablarga rioya etilishi 
maqsadga muvofiq ekanligi e’tirof etdi. Bunday talablar saylovlarga 
qo’yiladigan standartlar deb yurilatiladigan bo’ldi. Bular saylovlarga 
qo’yiladigan umumiy talablardir. “Umumiy talablar uzoq vaqt sinovdan 
o’tgan, ko’pchilik e’tirof etgan qoidalardir. Ular demokratiyaning 
280
Karim
о
v I.A. Mamlakatimizda dem
о
kratik isl
о
hjtlarni yanada chuqurlashtirish va fuqar
о
lik 
jamiyatini riv
о
jlantirish k
о
nsepsiyasi. –T.: 
О
’zbekist
о
n, 2010. –B.35-41. 

---

683 
asosiy ko’rsatkichlari bo’lib, ayniqsa, saylov o’tkazishda muhim 
ahamiyatga ega”
281 
Hozir biror-bir davlat faqat o’zida mavjud tartib, qoidalar bilan 
saylov o’tkazmaydi. Hozirgi kunda bir nechta xalqaro hujjatlarda saylovga 
taalluqli umumiy qoidalar, talablar belgilangan bo’lib, ularni chetlab
o’tish mumkin emas, aks holda, saylovlar demokratik hisoblanmaydi va 
jahon hamjamiyati tomonidan e’tirof etilmaydi. 
Xalqaro standartlarning huquqiy asoslari xalqaro hujjatlarda, 
mintaqaviy hujjatlarda o’z ifodasini topgan.
Saylovlarda qo’llaniladigan xalqaro standartlar saylovlarga 
qo’yiladigan bir xil talablar bo’lib, ular saylov huquqi prinsiplarini
yanada to’liq namoyon bo’lishini, qo’llanilishini ta’minlaydi. 
Saylovlarining xalqaro standartlari quyidagi xalqaro va mintaqaviy 
hujjatlarda belgilangan:
1. Inson huquqlari bo’yicha umumjahon deklaratsiyasi (1948-yil
10-dekabr) 
2. “Fuqarolarning siyosiy va fuqarolik huquqlari to’g’risida”gi pakt 
(1966-yil 16-dekabr). 
3. “Irqiy kamsitishlarning barcha shakllarni tugatish to’g’risida”gi 
xalqaro deklaratsiya (1966-yil 7-mart). 
4. “Ayollarga nisbatan kamsitilishlarga barham berish to’g’risida”gi 
deklaratsiya (1967-yil 7-noyabr) 
5. “Ayollarning siyosiy huquqlari to’g’risida”gi konvensiya (1952-yil 
20-dekabr). 
6. Muntazam va haqiqiy saylov prinsiplarini samaradorligini oshirish 
haqidagi BMT rezolyutsiyasi (1991-yil 17-dekabr). 
Bundan tashqari yana BMT tomonidan tashkil qilingan bir necha 
hujjatlarda saylovlarga taalluqli umumiy talablar, standartlar ko’rsatib 
o’tilgan. 
Xalqaro hujjatlardan tashqari, bir necha mintaqaviy hujjatlarda
ham saylov standartlari qayd etilgan. Jumladan, Inson huquqlari va asosiy 
erkinliklarning himoyasi bo’yicha Yevropa konvensiyasi (1952), 
“Kopengagen anjumani hujjatlari”, “Parlamentlararo Ittifoqi Kengashining 
“Erkin va adolatli saylov mezonlari to’g’risida”gi Deklaratsiya” (1994).
281
Xusan
о
v 
О
. Sayl
о
vlarga q
о
‘yiladigan xalqar
о
talablar va ularning 
О
’zbekist
о
n q
о
nunchiligida 
mustahkamlanishi. Dem
о
kratik sayl
о
vlar 
о
‘tkazishning xalqar
о
stantdartlari va 
О
’zbekist
о
n q
о
nunchiligi. 
(Xalqar
о
k
о
nferensiya materillari). –T., 2009. –B.39.

---

684 
Lekin birorta-bir xalqaro hujjat yoki mintaqaviy hujjat xalqaro saylov 
standartlarini bir tizimga solib bermagan, shuningdek, standartlar faqat 
shular degan qat’iy tushuncha ham yo’q. Bu tabiiy hol, albatta. 
Saylovlarning rivojlanishi, ya’ni saylov texnologiyalari rivojlanishi, 
standartlar tizimining ham kengayib borishini ko’rsatadi. 
Yuridik adabiyotlarda, manbalarda standartlar haqida bir xil 
fikr yo’q. Ayrim adabiyotlarda standartlar sifatida erkinlik, adolatlilik, 
haqiqiylik ko’rsatilsa, ba’zi mualliflar saylovlardagi ochiqlikni xalqaro 
standartlar qatoriga kiritadi.