Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq

O’zini - o’zi nazorat qilish savollari 
1.O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida hokimiyalar bo’linishi 
prinsipi va uning mazmuni. 
2.O’zbekiston qonunchiligida sud hokimiyati amalga oshirilishining 
quyidagi shakllar. 
3.O’zbekiston Respublikasi sud hokimiyati tizimi. 
4.Qonuniylik prinsipi. 
5.Sudyalarning mustaqilligi va ularning faqat qonunga bo’ysunishi. 
6.Odil sudlovni barcha shaxslarning qonun va sud oldida tengligi asosida 
amalga oshirish. 
7.Barcha sudlarda ishlarning oshkora ko’rilishi. 
8.Sud ishlari yuritiladigan til. 
9.Sud himoyasida bo’lish huquqini ta’minlash. 
10.Aybsizlik prezumpsiyasi. 
11.Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi va sudlanuvchini himoyalanish huquqi 
bilan ta’minlash. 
12.O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining vakolatlari. 
13.Konstitutsiyaviy sud faoliyatining asosiy prinsiplari. 
14.O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi sud hokimiyatida tutgan o’rni.
 

---

664 
XXVII BOB. SAYLOV TIZIMINING KONSTITUTSIYAVIY 
ASOSLARI 
1-§. Saylov huquqi va saylov tizimi. 
2-§.Saylov huquqining konstitutsiyaviy asoslari. 
3-§. O’zbekiston Respublikasida saylov o’tkazish prinsiplari. 
4-§.Saylovlarda xalqaro standartlar (andozalar) qo’llanilishi 
hamda Xalqaro hujjat qoidalarini O’zbekiston saylov qonunchiligiga 
implementatsiya qilish. 
5-§. O’zbekiston Respublikasida referendum va uni o’tkazish tartibi. 
1-§. Saylov huquqi va saylov tizimi 
Saylov kishilik jamiyatidagi eng qadimiy tadbirlardan hisoblanadi. 
Albatta, saylovlarni hozirgi darajadagi mazmunga ega bo’lishi uchun
ko’p vaqt o’tdi. Saylov har bir ijtimoiy tizimda (davrda) o’ziga xos 
ko’rinishda, mazmunda namoyon bo’lgan. Masalan, quldorlik, feodal 
tuzum davridagi saylovlar kapitalizm, sotsializm davrlaridagi 
saylovlardan tubdan farq qilgan. Har bir tuzum saylov mazmun mohiyatiga 
ta’sir qilgan bo’lsa, saylov ham o’z navbatida ijtimoiy taraqqiyotga
ta’sir qilgan. 
Saylov biror narsani yaratish, tashkil qilish vositasi bo’lib, u 
kishilarni, jamiyat a’zolarini xohish-irodasini ro’yobga chiqarish 
vositasidir. Saylovda xohish-iroda ovoz berish orqali namoyon bo’ladi. 
Ovoz berishning esa turlari har xil bo’lib, ular orasida eng ahamiyatlisi, 
ommaviy xarakterga ega bo’lgani – bu hokimiyat organlarini, tuzilmalarni 
tuzishda qo’llanadigan ovoz berish, ya’ni saylovdir. Bu ovoz berish 
qonunlarda fuqarolarning saylov huquqi sifatida mustahkamlanib, 
siyosiy huquq tarzida e’tirof etiladi. 
Saylov – saylov huquqi orqali namoyon bo’ladi. Saylovlar XX asrda, 
ayniqsa, rivojlandi va ahamiyati oshdi. Xalqaro miqyosdagi 
munosabatlarga aylandi. Hozirgi paytda har qanday demokratik 
mamlakatlarda saylov huquqi mavjud ekan, u ma’lum xalqaro-huquqiy 
standartlarga mos kelishi zarur. Bunday standartlar, talablar Ikkinchi jahon 
urushidan so’ng ishlab chiqilib, xalqaro hujjatlarda mustahkamlangan. 
Fuqarolarning saylov huquqiga egaligi BMT tomonidan 1948-yilda 
qabul qilingan “Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi” da belgilab 

---

665 
qo’yilgan. Uning 21-moddasi “a”bandida “Har bir inson bevosita yoki 
erkin saylangan vakillar vositasi orqali o’z mamlakatlarini boshqarishda 
qatnashish huquqiga ega”
261
ekanligi yozib qo’yilgan. Xuddi shu 
mazmundagi qoida “Fuqarolik va siyosiy huquqlar to’g’risida”gi xalqaro 
Paktda ham mustahkamlangan
262
. 
Hozirgi kunda saylov huquqi fuqarolarning davlat tomonidan 
kafolatlangan saylovlarda qatnashish huquqidir. 
Saylov huquqini aniq tushunish uchun “saylov huquqi” atamasini 
bilish zarur. Chunki bu atama bir necha mazmunda yoki boshqacha qilib 
aytganda, bir necha tushunchalarga nisbatan ishlatiladi. 
Ko’pchilik manbalarda saylov huquqiga ta’rif berishda u ikki 
ma’noda ishlatilishi hisobga olinadi va tushuncha shunga mos ravishda 
beriladi. 
“Saylov huquqi” ikki ma’noda ishlatiladi.