Kompozitsion materiallarga ishlov berish texnologiyasi

KOMPOZITSION MATERIALLARGA ISHLOV BERISH TEXNOLOGIYASI

Reja:

1. Kompozit materiallar haqida umumiy ma’lumot
2. Kompozitning tarkibi va tuzilishi
3. Metall matritsali kompozitsiyalar

KOMPOZIT MATERIALLAR HAQIDA UMUMIY MA'LUMOT
Kompozit material - bu ikki yoki undan ortiq tarkibiy qismlardan tashkil topgan heterojen qattiq material bo'lib, ular orasida materialning zarur mexanik xususiyatlarini ta'minlaydigan mustahkamlovchi elementlarni va mustahkamlovchi elementlarning birgalikda ishlashini ta'minlaydigan matritsani (yoki bog'lovchini) ajratish mumkin.
Kompozitsion materiallar -oʻzaro uncha taʼsirlashmaydigan, kimyoviy jihatdan har xil boʻlmagan komponent (aralashma) larning hajmiy birikishidan hosil boʻladigan va komponentlar bir-biridan aniq chegara bilan ajralib turadigan materiallar. Har qaysi komponentning eng yaxshi xossalari (mustahkamligi, yeyilishga chidamliligi va boshqalar)ni oʻzida mujassamlashtirganligi uchun Kompozitsion materiallar ularning hech biriga xos boʻlmagan koʻrsatkichlar bilan ifodalanadi. Odatda, Kompozitsion materiallar plastik (metall yoki nemetall — anorganik yoki organik) asos yoki matritsa hamda qoʻshilmalar: metall kukunlari, tolalar, ipsimon kristallar, yupka payraha, gazlama va boshqalardan iborat boʻladi. Kompozitsion materiallar turlari: tolali (tolalar yoki ipsimon kristallar bilan mustahkamlangan); dispersion-zichlangan (dispers zarralar bilan mustahkamlangan) va qatlamli (turli xil materiallarni presslab yoki prokatlab olingan).
Kompozitsion materiallar tayyorlashning muhim texnologik usullari: armaturalovchi (mustahkamlovchi) tolalarga matritsa materiali shimdirish; mustahkamlagich va matritsa lentalariga press-qolipda shakl berish; komponentlarni sovuqlayin presslab, keyin qovushtirish; mustahkamlagichga matritsani purkab, keyin qisish; komponentlarning koʻp qatlamli lentalarini diffuziya usulida payvandlash; armaturalovchi elementlarni matritsa bilan birga prokatkalash va h.k.
Kompozitsion materiallar aviatsiya, kosmonavtika, raketasozlik, avtomobil sanoati, mashinasozlik, kon-ruda sanoati, qurilish, kimyo sanoati, toʻqimachilik, qishloq xoʻjaligi, uy-roʻzgʻor texnikasi, radiotexnika, energetika, quvur ishlab chiqarishda va boshqa tarmoqlarda qoʻllaniladi.
Kompozitning mexanik harakati mustahkamlovchi elementlar va matritsaning xususiyatlarining nisbati, shuningdek ular orasidagi bog'lanishning mustahkamligi bilan belgilanadi. Materialning samaradorligi va ishlashi dastlabki tarkibiy qismlarni to'g'ri tanlashga va ularning asl xususiyatlarini saqlab qolgan holda tarkibiy qismlar o'rtasida mustahkam bog'lanishni ta'minlash uchun mo'ljallangan ularni birlashtirish texnologiyasiga bog'liq.
Mustahkamlovchi elementlar va matritsani birlashtirish natijasida kompozitsion xususiyatlar majmuasi hosil bo'ladi, bu nafaqat uning tarkibiy qismlarining dastlabki xususiyatlarini aks ettiradi, balki izolyatsiya qilingan komponentlarga ega bo'lmagan xususiyatlarni ham o'z ichiga oladi. Xususan, mustahkamlovchi elementlar va matritsa o'rtasidagi interfeyslarning mavjudligi materialning yorilishga chidamliligini sezilarli darajada oshiradi va kompozitlarda, metallardan farqli o'laroq, statik quvvatning oshishi kamayishiga olib kelmaydi, lekin, qoida tariqasida, sinish chidamlilik xususiyatlarini oshirish.
Kompozit materiallarning afzalliklari:
yuqori o'ziga xos kuch
yuqori qattiqlik (elastiklik moduli 130-140 GPa)
yuqori aşınma qarshilik
yuqori charchoq kuchi
CM dan o'lchovli barqaror konstruktsiyalarni yasash mumkin
Bundan tashqari, kompozitlarning turli sinflari bir yoki bir nechta miafzalliklarga ega bo'lishi mumkin. Ba'zi imtiyozlarga bir vaqtning o'zida erishib bo'lmaydi.
Kompozit materiallarning kamchiliklari
Kompozitlarning aksariyat sinflari (lekin hammasi emas) kamchiliklarga ega:
yuqori narx
xossa anizotropiyasi
ishlab chiqarishning ilmiy intensivligini oshirish, maxsus qimmatbaho asbob-uskunalar va xom ashyoga bo'lgan ehtiyoj, shuning uchun mamlakatning rivojlangan sanoat ishlab chiqarishi va ilmiy bazasi.