Халцаро бобур фонди

Я иги ой ёр ю зи бирла к ў р у б эл шод
байрвм лар,
Маига ю з у қош и вгди и а й р у байрам
ойида гамлар.
Ю зи и авр ўзи васли ийдиии Бобур
ганимат тут,
К и м уидин яхш и бўлмас бўлса
ю з и а в р ў зу байрамлар.
Гўмал сойидан ўтиб, ж ан у б га қараб 
тоғ этаги билан ю рдик. Б и р -и к к и к у рўҳ 
йўл ю рган ди к ҳ а м к и , ку н и битган бир 
неча афғон тоғ этагидаги қ и р л а р д а пай- 
до бўлди. От бош ини ўш а Вққа бурдик, 
ак с а р и қочди. Б а ъ з и с и ж а ҳ л қилиб тоғ 
этаги даги тош л ар ва к а м а р л а р га беркин- 
дил ар . Б ир афғон баланд то ш н ин г усти 
да т у р а р д и . А ф т и д а н , н а р и г и т а р а ф и
ж а р л и к эди, қо ч ар ери ҳам й ў қ эди. Со- 
вут к и й г а н С у л т о н қ у л и ч и н о қ ҳ у ж у м
қ и л и б у н и ч о п и б т а ш л а д и . М е н и н г
қ о ш и м д а бир қ и л г а н т у зу к и ш и уш бу 
бўлди. Ушбу и ш и обрўсининг орти ш и га 
сабаб бўлди. Я н а бир к ам ар д а Қ утлуқ-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

120
БОБУРНОМЛ
қ а д а м бир аф ғон б илан ур у ш и б , тути- 
шиб, ўн-ўн и к к и қ а р и бал анд л икд ан бир- 
га учдилар. Б о ш и н и кесиб келтирди. Я на 
бир тог у сти д а К еп а б ил ан бир афгон 
ё қ ал аш и б , тог тепасидан я р м и гач а юма- 
лаб кет д и л ар . У н и н г ҳам бош ини кел- 
т и р д и . Б у а ф г о н л а р д а н ҳ ам а н ч а г и н а
асир т у ш ган д и , ҳам м аси озод қи л и н д и .
Д а ш т д а н к ў ч и б М е ҳ т ар С у л а й м о н
тоги этаги бўйлаб ж ан у б сари юриб, ора- 
да уч бор қўниб, Синд суви соҳи ли даги 
М ў л то н га қ а р а ш л и к е н т л а р д а н Б и й л а
деган кентга ети ш и л д и . Ш а ҳ а р аҳолиси 
к ем а л а р г а тушиб сувдан ў тдилар. Б аъ- 
з и л а р ў з л а р и н и с у в г а т а ш л а б , с у з и б
ў тд и. У ш бу к ен т р ў п а р аси д а бир орол 
бор эди. К ей и н қо л иб к е т г а н о д ам л ар
оролда к ў р и н д и л а р . К ў п ч и л и к л а ш к а р
о дам л ар и от ва я ро гл ар и билан ўзлари- 
ни сувга таш лаб, сузиб ўтдилар. Б ир неча 
к и ш и оқиб кетди. Ғарқ бўлганлар ичи- 
да менинг н а в к а р л а р и м д а н бири Қул Аҳ- 
мад о руқ эди 
ва М еҳтар ф а р р о ш бор 
эди. Ж а ҳ о н г и р мирзо н а в к а р л а р и д а н би- 
ри Қ ай тм ас ту р к м ан бор эди. Б у орол- 
да баъзи мато ва к ў р п а -т ў ш а к д е к ў л ж а
н ар сал ар л а ш к а р элига насиб этди. Бу 
ер л ар д аги эл н и н г барчаси к е м а л а р би- 
лан Синд дарёсининг у соҳилига ўтдилар.
Ушбу орол тўгрисидан ў т ган л ар н и н г 
бир қ и см и сувнинг к а т т а л и ги г а иш ониб 
қ и л и ч л а р и н и қ ў л г а олиб, ш а м ш и р ўйна- 
тиб, п ў п и са қ и л а б о ш л а д и л а р . Оролга 
ў т г а н л а р г а қ ар аб Қ ул Б о я з и д б ак о в у л
ёлгиз ялан го ч от билан у л ар н и н г рўпа- 
расидан ўзини сувга солди. О ролнинг у 
том онидаги сув и к к и -у ч ҳисса куп эди, 
бу ю здаги сув бир ҳ исса. От суздири б 
бориб, нариги б етдагиларн ин г я қ и н и д а
— бир ўқ отим и ерда саёз ерга ч и қд и . 
Сув отнинг қ орнидан келарди. Б и р сут 
пиш гунча муддат пайсалга солди. Афти 
дан, ҳовурини босиб олди ш ек и л л и , ор- 
т и д а н ҳ е ч к и м к ў м а к к а б о р м а д и ва 
к ў м а к к а бориш эҳтим оли ҳам йўқ эди. 
Сўнгра уларни нг устига илдам от сурди. 
У лар б и р - и к к и ў қ отиб т е г и з а о л м ай , 
қочиб к етиш ди. Ёлгиз, я й д о қ от билан, 
кў м акси з Синд дарёсидек сувдан от суз- 
дириб кечиб, ган им ларни қочириб, ерла- 
рини олди. Зўр мардона иш қил д и. Ёвни 
қочиргандан сўнг л а ш к а р эли ўтиб, мато, 
мол-ҳол ў л ж а келтирдилар. Қул Б оязи д
бундан бурун ҳам бир неча мартаба ана
ш ундай х изм ат ва м ар д о нали кл ар кўрсат- 
ган эди, обрў-эътибори билан ш угулла- 
ниб о ш п азл и к м артабасидан махсус ош- 
паз м а р т а б а с и г а е т к а з и б э д и м . У н и н г
ушбу иш и туфайли ҳам унинг хусусида 
катта иноят ва тарб иятлар қил д им . Таф- 
силоти к е й и н ч а л и к з и к р этилади. Дар- 
ҳ а қ и қ а т , ин оят ва тарбиятга ар зи гу ли к 
ҳам эди.
Я н а и к к и бор қ ў н и б С инд д а р ё с и
ёқ алаб, қ у й и га қар аб к ў ч и л д и . Л а ш к а р
э л и т а л о н ч и л и к қ и л а - қ и л а о т л а р и н и
хароб қ и л д и л а р . Т у ш га н м о л и ҳ у ж у м
қ и л г а н и г а а р з и г у л и к н а р с а л а р эмасди. 
Ф а қ а т қо р ам о л л ар эди. Д а ш т д а ҳ ам қўй 
ва баъзи ерда матодек на р сал ар л а ш к а р
қ ў л и га т у ш а р д и . Д аш т д ан ў тгач, қора- 
молдан б ош қа қ ў л г а т у ш г удек нарса йўқ 
эди. Синд дарёси соҳилида қ ў н ган пайт- 
л ар и м и з д а ҳам ш ун д ай б ў л ди к и , муло- 
зам ат қилиб кел ган к и ш и уч ю з-тўрт юз 
қ о р ам о л к е л т и р а р д и . К ў п л и г и д а н қан - 
дай к ел т и р г а н бўлсалар, ҳ ар қ ўн г ан ери- 
м изд а ў ш ан д ай қ о л ар д и . Уч к ў ч и ш Синд 
соҳили бўйлаб бўлди. Уч к ў ч и ш д а н сўнг 
П ир Кону мозорига к елиб т у ш д и к . Л аш - 
к ар элидан б аъ зи л ар и мозор хизм атч и- 
л а р и г а озор берган и боис си ёсат учун 
б и ттаси н и п а р ч а -п а р ч а қ и л д и р д и м . Бу 
мозор Ҳ индистонда кўп м ў ътаб ар мозор- 
дир. Ушбу мозор М еҳтар Сулайм он то- 
гига т у т аш тоглар этаги да ж о й л а ш га н . 
Б у моаордан к ўч и б довон устида тўхта- 
дик.
Ундан к ўчиб Д у к и в и л о я т и га қар аш - 
ли сойга т у ш и л д и . У юртдан кўчаётга- 
н и м и зд а м ени нг о д ам л ар и м Ш о ҳ б ек ни нг 
н а в к а р и : Сиви қўргонбеги — Ф оаил кў- 
к а л д о ш н и н г қ а р о в у л л и к к а ч и қ қ а н йи- 
г и р м а т а ч а к и ш и с и н и ту тиб к е л т и р д и - 
лар. У пайтда Ш оҳбек б илан орам изд а 
у н ч а л и к к е л и т п м о в ч и л и к л а р
бўлм ага- 
ни учун от ва я р о қ л а р и билан қў йи б юбо- 
р и л д и . О рада т ў х т а б Д у к и н и н г к е н т - 
л ар ид ан Ч уто л и қ и ш л о ғ и я қ и н и г а туш- 
дик. Синд дарёсидан н а р и р о қд а ва Синд 
ё қ а с и д а
т и н м а й т а л о н ч и л и к қ и л и н а р
эди. Отлар ем иш ва к ў к хави д ўти се- 
р о б л и г и д а н ҳ о л д а н т о й и б қ о л м а с д и .
Синд д арёси дан П и р Кону сари ч и қ и л - 
ганда, к у к хавид ҳам йўқ эди. Аҳён-аҳён- 
да и к к и -у ч к ў ч и ш д а оз-моз хави д зор то- 
п и л а р д и . Отга е м и ш ҳ ам т о п и л м а с д и . 
У ш бу ю р т л а р д а л а ш к а р э л и н и н г отла-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМЛ
121
ри ҳо л д ан тойиб, ортда қо л а бош лади. 
Ч у т о л и д ан ўтиб т уш ган юртда уловсиз- 
ликдан менинг чодирим ҳам қолиб кетди.
У ш б у ю ртда о қ ш о м ш у н д а й бм ғир 
б ў л д и к и , ч о д и р и ч и д а сув т ў п и қ д а н
ю қ о р и г а ч и қ д и . Г и л а м л а р н и бир ерга 
т а х л а б , б ал ан д қ и л и б устида ў тир д им . 
Бу кеч а ш унд ай м а ш а қ қ а т д а тонг отди. 
Я н а и к к и бор қ ў н г а н и м и з д а н сўнг Ж а- 
ҳонгир м ирзо келиб, қу л о ғи м га : „Хил- 
ват сузим бор“ , деди. Х и л ват д а сўзлаш - 
д и к . А й т и ш и ч а , Б о қ и Ч ағо н и ён и й келиб 
унга: „П о д ш о ҳ н и ет т и -с а к к и з к и ш и би- 
л ан ж ў н а т и б , Синд д арёсидан ўтказиб , 
Сизни подшоҳ қ ил и б к у т а р а й л и к “ , деган- 
м иш . Мен: „Б у к е н г а ш д а я н а к и м бор 
э д и ? “ , деб сўрадим . 
А й т т и к и : „М енга 
дарҳол Б оқибек айтди. Ўзгасини билма- 
д и м “ . Мен дедим: „Я на бош қаларин и тек- 
ш ириб кўринг. А фтидан, Саййид Ҳусайн 
А к б ар ва Султон А ли ч у ҳ р а, я н а Хис- 
рав ш о ҳн и н г баъзи бек ва к и ч и к бекла- 
ри, й и ги т-я ла н г ҳам бор б ў л ган“ . Дарҳа- 
қ и қ а т , Ж аҳ о н ги р мирзо бунда ж у д а я х ш и
и ш қ и л д и . Т у ғи ш г ан л и к н и ж ойига кел- 
тирди.
Ж а ҳ о н г и р м и р зон и н г бу и ш и менинг 
ў ш а и ш и м г а ж ав о б э д и к и , К о ҳ м ар д д а 
унга ҳам бадбахт м ар д ак игво ва фасод 
қ и л г а н , мен эса уни ҳ и м о я қ и л г а н д и м . 
У ю ртдан к ўчиб б о ш қ а юртга туш гани- 
м изда, л а ш к а р эл и д ан оти я р а р ки ш и - 
л а р н и Ж а ҳ о н г и р м и р з о г а б о ш лати б , у 
ердаги аф ғо н л ар устига ю борилди. Ушбу 
юртда л а ш к а р эл и н и н г кўп о тлари орт- 
да қ о л а бош лади. А йрим к у н л а р и и к к и
юз, уч юз от қолиб к етар д и . Сара-сара 
к и ш и л а р я ё в қ о л д и л а р . М ен и н г сар а 
и ч к и л а р и м д а н бўлган Ш оҳ М аҳмуд ўғ- 
л о қ ч и н и н г ҳ ам о тл ар и батам ом қолиб, 
я ёв к е л д и . Г а з н и г а ч а л а ш к а р э л и н и н г
о тлари ш у ҳ о л га ту ш д и . У ч-тўрт к ў ч иш - 
дан сўнг Ж а ҳ о н г и р м ирзо бир гуруҳ аф- 
ғон лар н и т ал он -то р о ж қ и л и б , бир гала 
қ ў й кел т и р д и . Б и р , и к к и , уч к ў ч и ш д а н
сўнг Оби И стодага ет д и к . А ж о йи б кат т а 
сув намоён бўлди. У томондаги д аш т л а р
ҳам асло к ў р и н м асд и . Сув осмон билан 
ту таш и б к ет ган д ек эди. У со ҳ и лд аги тоғ- 
л ар ва қ и р л а р худди Серобнинг у соҳи- 
л и д аги тоғ ва қ и р л а р си нгари м у ал л ақ
к ў р и н ар д и . Б у то гл ар ва қ и р л а р ҳам ер 
б ил ан к ў к н и н г орасида м у а л л а қ кў р и-
нади. Б унда й и ғ и л ад и ган сувлар Катта- 
воз водийсининг, З у р м ат ў тл о гини нг ва 
Газни ан ҳ о р и н и н г, баҳор ём ғи р ла р и н и н г 
с е л л а р и ва ё з л а р сув к ў п а й г а н д а деҳ- 
қ о н ч и л и к д а н ортган сувлар эм иш . Оби 
И стодага бир к у рў ҳ қо л ган и д а аж ой иб 
м ан за р ан и н г гувоҳи бўлдик: ҳар замон 
бу сув билан осмоннинг орасида ш аф ақ- 
д ек нарса қ и п - қ и з и л бўлиб к ў р и н а д и . 
Я на бартараф бўлади. Я қ и н етгунча бу 
ҳол эди. Я қ и н етган д а м аъ лу м бўлдики, 
бу ёввойи ғоз экан . Ўн минг эмас, йи- 
гирм а м ин г эмас, ж у д а кўп ёввойи ғоз- 
лар учиб қанот қ о қ қ а н и д а , қ и з и л пар- 
лари гоҳ кў р и н и б , гоҳ к ў р и н м ай қолар- 
кан . Ф ақ а т бу қ у ш эмас, бунда ҳар нав 
қ у ш д а н беҳадду ҳисоб. Б у сув ёқасида 
қ у ш ту х у м л а р и мўл. Сув қиргоғидан бу 
қ у ш л а р н и н г ту х у м л а р и н и олгани келган 
и к к и афғон бизни ку р ган и заҳоти ўзини 
су вга т а ш л а д и . Б и р н еча к и ш и я р и м
к у р ў ҳ га я қ и н ж о й г а бориб тутиб келтир- 
д и л ар .
А й т и ш д и к и , бутун йўл бўйи сув бир 
т е к и с — о т н и н г қ о р н и д а н к е л а р к а н .
А ф тидан, текис ер бўлгани учун 
суви 
ЧУЧУР эмасдир. К аттавоз д а ш т и н и н г Оби 
Истодага кел ад и ган сойи ёқ аси га келиб 
т у ш д и к . Б у сой қ у р у қ сойдир. Унда ҳар- 
гиз сув оқм ас. Неча м арта бу ердан ўтган 
бўлсак, сойда оқар сувни ҳеч к ў р м ад и к . 
Б у гал ёз ёги н л ар и сабабли сойга шун- 
ча кўп сув к е л и п т и к и , асло к е ч и к то- 
п о л м ад и к . Гарчи унча кен г бўлмаса-да, 
ж у д а ч у қ у р эди. От ва т у я л а р н и н г ҳам- 
м аси ни суздириб ў т к а з д и к . Б а ъ з и кўрпа- 
т ў ш а к д е к нар сал ар ни ар қо н га боғлаб у 
с о ҳ и л д а н т о р т и б о л д и л а р . Б у с у в д а н
ўтгач, К ў ҳ н а н о н и й билан Саридеҳ тўғо- 
нидан ўтиб, Газнига к ел д и к . Ж а ҳ о н г и р
м и р з о б и р - и к к и к у н м е ҳ м о н д о р л и к
к ў р сати б, о ш л а р тортиб, ҳ а д я л а р қил- 
ди. Ў ш а й и л и аксар сувлар ш у дараж а- 
да к ат т а келиб эдики, Д еҳи Я ъ қ у б дарё- 
сидан к е ч и к топи лм ади .
Мен кў л д а ясатган к ем ан и келтириб, 
К ам ар и й р ў парасида Д еҳи Я ъ қ у б дарё- 
с и г а с о л и ш л а р и н и б у ю р д и м , эл к е м а
билан ўтиб олди. Ш ундай қил и б, Сижо- 
ван д д о в о н и д а н о ш и б , у н г а бетм а-бет 
булган К ам ар и й д ан к ем а билан сувдан 
ўтиб, з у л ҳ и ж ж а ойида Кобулга к ел д и к . 
Саййид Юсуфбек бир неча кун бурунроқ
16 — Бобурнома
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

122
БОБУРНОМА
қ у л у н ж хасталиги билан Тангри раҳма- 
тига борибди. Носир мирзо навкар-сав- 
дарига ви лоятларидан бирор нарса етка- 
эиб, и к к и -у ч кун к е й и н р о қ к е л а й , деб 
Қ ў ш г у н б а з д а р у х сат т и л аб қ о л и б эди. 
Биздан ай рилгач, Д арайи Нур эли бир оз 
б ў й с у н м а г а н л и г и саб аб л и л а ш к а р и н и
Д а р а й и Н у р г а ю б о р а д и . Д а р а й и Н у р
қўргон ини нг м у стаҳкам лиги ва шолизор 
ерларининг паст баландлиги ҳақ и да ил- 
гарироқ ёзган эдик. Ушбу л а ш к а р сардо- 
ри Ф азли л аш к ар н и эҳтиёт қил м ай , бун- 
доқ сўқм оқ йўлда ва паст-баланд ерда 
т а л о н - т о р о ж у ч у н т а р қ а т и б ю б о р ад и . 
Д ар айи Нур одамлари чиқиб пароканда 
талончиларн и зурлаб орқага сури ш лари 
билан б ош қалар т у р и ш бермай қочади- 
л ар . Д у ш м а н т о м о н д а г и л а р бир гуруҳ 
к и ш и н и ўлдириб, от ва я р огл ар ини тор- 
тиб олади. Л а ш ка р га Ф азлидек к и ш и сар- 
дор бўлса, ҳоли мана ш ундай бўлғусидир. 
Ш у с а б а б д а н м и ё Н о с и р м и р з о н и н г
к ў н г л и д а эгр и ли ги бор эдим и — б изн инг 
изи м изд ан кел м ад и , қолди. Я на, Айюб- 
ни нг ў ги л л ар и Юсуф ва Б а ҳ л у л д е к зо- 
ли м табиат, ф и тн ачи , м ақ тан ч о қ ва кибр- 
ҳ ав о л и к и ш и бўл м аса к е р а к . А л и н го р
Юсуфга, А л и ш а н г эса Б а ҳ л у л г а берил- 
ганди, булар ҳам ви л о я т л а р и д ан бирор 
нарса олиб, Носир мирзо билан келм оқ- 
чи эдилар. Носир м ирзо к е л м аг ан и учун 
у л а р ҳ ам к е л м а д и л а р . Б у қ и ш Н осир 
м и р зо н и н г ҳам ко са ва суҳбатдош и шу- 
л ар эди. М ана ш у қ и ш д а бир м артаба 
бориб т а р к а л о н и й аф ғо н л а р и н и талон- 
торож қ и л д и л а р . Ёз к е л и ш и билан бар- 
ча э л - э л а т Н и н г н а ҳ о р ва Л а м ғ о н о т г а , 
четдан к ел ган эл-улуснинг кўч ва мол- 
л а р и н и к ў ч и р и б , суриб Б орон ё қ ас и га 
келди.
Носир мирзо Борон ва ў ш а атрофлар- 
да эканида бадахш онийларнинг ўзбаклар- 
ни ў л д и р и б , ў з б а к б ил ан ю з к ў р и ш м а с
бўлгани хабари келди. Тафсилоти шудир- 
к и , Ш айбонийхон Қундузни Қанбарбий- 
га бериб, ўзи Х о р азм га к етд и. Қ анбар 
Б а д а х ш о н э л и н и ў з т о м о н и г а м о й и л
қ и л и ш ҳ ақ и да хат ж ў н а ти ш мақсадида 
М уҳаммад М ахдум ийнинг Маҳмуд исмли 
ў ғ л и н и Б а д а х ш о н г а ю борди. О т а л а р и
Б а д а х ш о н ш о ҳ л а р и н и н г б е к л а р и д а н
бўлган М уборакшоҳ бош кўтариб, Мах- 
дум ий нин г ўғли ва я н а бир неча ўзбак-
нинг бош ини кесди. 
Бурун Ш оф тевар 
номи билан м аш ҳ ур булган Қ ал ъ айи За- 
ф а р н и қ ў р ғ о н қ и л и б м у с т а ҳ к а м л а д и .
Қ ал ъ айи Зафар номини у қўйди. У вақт 
да Х ам л анго н Х и с р а в ш о ҳ н и н г қ у р ч и си
бўлган М уҳаммад қўрчининг қўлида эди. 
У Рустоқда Ш ай б о н и й х о н н и н г садрини 
бир неча ўзбак билан ўлдириб, Хамлан- 
гонни м устаҳ кам л ад и. Оталари шоҳлар- 
нинг бекларидан бўлган Зубайр Роғий ҳам 
Р оғда ёв л аш д и . 
Б а л и Х и с р а в ш о ҳ н и н г
навкари Ж аҳ о н ги р туркман бу бузғунчи- 
ликда бегидан айрилиб бир неча қолган- 
қочган сипоҳий ва аймоқни йиғиб, ўзини 
четга тортди. Носир мирзо бу хабарлар- 
ни эшитиб, Б ад ахш о н ҳавасида бир неча 
б е а қ л ва к а л т а б и н н и н г г и ж г и ж л а ш и ю
иғвоси билан у томондан к ел ган барча 
т а ш қ и э л л ар н и н г к ў ч -м о л л ар и н и кўчи- 
риб, ҳайдаб ТПибарту ва Обдара йўли би- 
лан у томонга ўтди.
Х и с р а в ш о ҳ А ҳ м а д Қ о с и м б и л а н
А ж ард ан қочиб, Хуросон сари кетдилар, 
йўлда Бадиуззам он мирзо ва Зуннунбек 
билан учраш иб, биргалаш иб, барчалари 
Ҳиротга бориб, Султон Ҳ усайн мирзога 
м улозам ат қи л д и л ар . Б у лар неча йиллар 
мирзога д у ш м а н л и к қили б, юз хил одоб- 
с и зл и к л ар кўрсатган, улардан м ирзонинг 
кўнглида қанча доғлар йўқ эди, дейсиз! 
Б ар чалар и мен туф айли бундай х о р л ик 
ва зор л икл ар билан бориб мирзони кўрди- 
л а р . Х и с р а в ш о ҳ н и н а в к а р - с а в д а р и д а н
айириб бундай бечораҳол қил м асам , Ко- 
булни Зу н ну нн ин г ўғли М уқимдан олма- 
сам эди, у л ар ни нг бориб мирзони кўрм ак- 
л а р и м у м к и н б ў л м а с д и . Б а д и у з з а м о н
мирзо ҳам б уларнинг қ ў л и д а х ам и р эди, 
буларнинг сўзларидан четга чиқолм асди.
Султон Ҳ усайн м ирзо барчасига са- 
х о ват к ў р сат и б , ё м о н л и к л а р и н и ю зига 
солмай, инъом лар ҳам қилди. Х исравш оҳ 
бироз в ақ т ўтгач: „Мен борсам у вилоят- 
ларни батамом о л ам ан “ , деб ўз вилоят- 
л ар и сари рухсат сўради. 
Б у к е л и ш и - 
ни н г ўзи б ем аҳ ал ва ў р и н с и з б ў л ган и
боис, рухсатни к е ч и к т и р и ш д и . Улар пай- 
салга со л ган л ар и сари бу р ух сатн и так- 
рор илтим ос қ и л д и . Қистаб талаб қила- 
вергач, М уҳ ам м ад б урундуқ унга ш ун- 
дай деб ж авоб берди: „У ттиз м ин г нав- 
к а р и н г билан бутун в и л о я т л а р қ ў л ин г- 
да бўлган п а й т л ар и не қ и л д и н г к и , энди 
беш юз к и ш и н г б илан ўзбак тасарруф и
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМЛ
123
даги в и л о я т л а р д а н и м а қ и л а оласан ?!“ 
А нча н а си ҳ ат л ар қил и б, м а ъ қ у л сўзлар 
ай тд и ла р . А ж а л и етгани учун унга таъ- 
сир қ и л м а д и . К у п р оқ қ и с та й в ер г а ч , охи- 
ри и ж о за т бердилар.
У ч-турт юз к и ш и с и билан туғри Да- 
ҳона ҳ уд у д ига к ир и б келди. Ў ш а фур- 
сатда Н осир м ирзони Даҳона тупроғида 
кўрд и. Б ад ах ш о н сард орлари ф а қ а т Но- 
сир м ирзо том онида эдилар. Х исравш оҳ- 
ни х оҳ л ам ас эдилар. Носир м ирзо қан- 
ча с а ъ й - ҳ а р а к а т қ и л д и . Х иср авш оҳ ҳам
а н г л а б , К ў ҳ и с т о н г а * б о р и ш г а р о з и
б ўлм ади. Х и ср ав ш о ҳ н и н г н и ят и мирзо- 
ни к ў з -к ў з қ и л и б олиб юриб, ви лоятлар- 
ни э г а л л а ш эди. Охири суҳбати кел иш - 
м ай, И ш к а м и ш ер л ар и д а саф тортиш иб, 
сонутлар к и й и ш и б , уруш аёзиб ай р и л и ш - 
ди. Н осир м ирзо Б ад ах ш о н сари жўна- 
ди. Х и с р а в ш о ҳ б о ш қ а т а к а с а л т а н г л а р -
ни йиғиб, я хш и -ём о н м и н гтача к и ш и с и
б илан Қ у нд у зн и қ а м а л қ и л и ш ни яти да 
к ел и б , б и р - и к к и йиғоч беридаги Х ож а 
Ч о р т о қ қ а ту ш д и . М уҳам м ад Ш айбоний- 
хон А н д и ж о н д а Султон А ҳ м ад Танбал- 
ни асир олиб, Ҳисор устига йўл олгани 
билан у ер д аги л ар у ру ш -та л а ш с и э вило- 
я т л а р н и т а ш л а б ч и қ д и л а р . Ш а й б о -
нийхон Ҳ исорга к ел д и. Ҳисорда Ш ирим
т а н қ ў р и қ ч и ва бир гуруҳ зўр й и ги т л ар
бор эди. Б е к л а р и в и л о я т л а р и н и таш лаб 
к е т и ш д и , б у л ар эса Ҳ и сор қ ў р ғ о н и н и
берм ай қ ў р и қ л а д и л а р .
Ш айб о н ийх он Ҳисор қ а м а л и н и Ҳам- 
за Султон б илан М аҳдий Султон зим м а- 
сига қўйи б , ўзи Қ ундузга келиб, иниси
Маҳмуд Султонга Қ ундуз ви ло яти н и тор- 
т и қ қ и л д и . Узи тў х т ам асд ан Х оразм га
— Ч и н с ў ф и н и н г устига қ ар аб ж ў н а д и . 
С ам ар қан д га ҳам етм аган э д и ки , иниси 
М аҳмуд Султон Қундузда ўлди. Қундуз- 
ни Қанбарбий М арвийга берди. Хисрав- 
ш оҳ келган пайтда Қ ундузда Қанбарбий 
бош эди. Қ а н б а р б и й к е т м а - к е т Ҳ а м з а
С у л т о н г а ва қ о л г а н ў зга с у л т о н л а р г а
к и ш и л а р юбориб к ў м а к сўради. Ҳ ам за 
Султон А м у ё қ а с и га — С аройга к ел и б
л а ш к а р и н и ў ғи л л ар и ва б екл ар и га бош- 
латиб, Қ у н д у зга юборди. Б у л а р етиш и 
биланоқ р ақи б л ар и қ а л ъ а д а н ч и қ д и л ар . 
У р у ш а о л м а д и л а р
ҳ а м . Б у х о м сем и з 
э р к а к қоча олм ади ҳам . У ш а заҳ о тиёқ 
Ҳ ам за С ултоннинг к и ш и л а р и уни отдан 
т у ш и р и ш д и . Ж и я н и А ҳ м а д Қ о си м н и , 
Ш и р и м т а н қ ў р и қ ч и н и , я н а баъзи сара 
й и ги т л ар н и ў л д и р д и л ар . Қ ундузга олиб 
келиб Х иср ав ш оҳ н и н г бош ини кесдилар. 
Б о ш и н и Х оразм га — Ш айбонийхон қо- 
ш и га юбордилар.
Х и с р а в ш о ҳ а й т г а н д е к , Х и с р а в ш о ҳ
Қундуз тупроғига кел ган и заҳоти менинг 
қ о ш и м д а ги қ о л ган н а в к ар -сав д а р и н и н г 
т у р и ш - ю р и ш и ў з г а ч а р о қ бўлди. А кса- 
р и я т и кўчиб, Х о ж а Р и в о ж ва ўш а то- 
м о н л ар га ў з л а р и н и то ртди лар. М енинг 
қ о ш и м д аги л а ш к а р н и н г к ў п и ун и н г нав- 
к а р - с а в д а р и э д и . М ў ғ у л л а р ў з л а р и н и
я х ш и т у т д и л а р . Б и р д а м л и к к ў р с а т д и - 
л ар . Х и с р а в ш о ҳ н и н г ў л г а н и ҳ а қ и д а г и
хабар к е л и ш и б илан ўтга сув ургандек 
босила қо л д ил ар .