Халцаро бобур фонди

БОБУРНОМА
113
Б у в и л о я т л а р д а Г а з н и ва Х о р а з м
с о в у қ л и ги б ил ан м а ш ҳ у р д и р . И р о қ а й н
(и к к и Ироқ) ва Озарбойж онда Султония 
ҳам да Табриа ҳам совуғи билан ш у ҳ рат 
қ озо н ган .
Я на бири З у р м а т тум ани ди р . Кобул- 
нинг ж ан у б и й тараф и да. Ғазнин инг шар- 
қ и -ж а н у б и Кобулдан ўн и кк и -ў н уч йи- 
ғоч ва Г а зн и д ан е т т и - с а к к и з й и ғ о ч л и к
йўл; с а к к и з кен тд ан иборатдир. Қўрғон- 
беги ў т и р ад и ган ери Гардиздир. Гардиз 
қ ў р ғ о н и н и н г и ч и д а а к с а р у й л а р уч 
қ а в а т л и ва тўрт қ а в а тл и д и р . Гардиз анча 
м у ст аҳ к ам қўрғон. Х а л қ и Носир мирзо 
б ил ан ё в л а ш и б , м и р зо га ан ч а т а ш в и ш
к ел т и р д и . З у р м а т эли авғон ш ол элдир. 
Э кин ва д е ҳ қ о н ч и л и к қ и л а д и , бу ерда 
д ар ах т ва боғлар йўқ. Бу т у м ан н и н г жа- 
нубида бир тог бор, уни Б ар ак и сто н тоғи 
деб а т а й д и л а р . Б у т оғн и н г эт аги д а ба- 
л ан д р оқ ерда ч аш м а ч и қ қ а н . Ш айх Му- 
ҳам м ад М усулм оннинг қабри ш у ерда.
Я н а бири Ф ар м ул ту м ани ди р . Кам- 
ҳосил ер. О лмаси ёмон б ўлм айди. Уни 
Мўлтон ва Ҳ индустонга олиб борадилар. 
А фғон ҳ у к м д о р л а р и аам о н и д а Ҳ индус- 
т о н д а ҳ у р м а т - э ъ т и б о р д а б ў л ган Ш а й х
М уҳам м ад М усулм оннинг авлоди ш айх- 
з о далар Ф ар м у л д ан д и р .
Я на бири Б ан га ш ту м ани ди р . Тева- 
р ак-атр о ф и батамом й ўлтўсар афғоний- 
л а р д и р . Ч у н о н ч и , х у ги ён и й , х и р и л ж и , 
тў р ий ва л ан д ар си нгари эл ат л ар ш у чек- 
к а ер ларда тўх таган . Ш у сабабларга кў р а 
к ў н г и л тў л гу д ек х и р о ж т ў л а м а й д и л а р . 
Қ ан д аҳ о р , Б а л х , Б а д а х ш о н ва Ҳиндус- 
тонни ф атҳ эт и ш д ек улуғ и ш л а р орага 
т у ш г а н и боис Б а н г а ш н и заб т э т и ш г а
фурсат бўлм ади. Т ангри ёр л ақ аб фурсат 
т о п г а н д а , Б а н г а ш н и й ў л т ў с а р л а р г а
қ ў ш и б забт этиш н и ят и д а д и р м ан .
К о б у л н и н г к а т т а қ и ш л о қ л а р и д а н
бири А ласойдир. У Н и ж р о вд ан и к ки -у ч
ш а ъ р и й олисда. Бу ерга Н и ж р о в тара- 
ф идан тўпп а-тўғри ш а р қ сари юриб ке- 
л и н ад и . К ўра деган ерга етганда Аласой- 
га қ араб к и ч и к р о қ довон к ў т ар и л га н . Бу 
иссиқ ва совуқ и қ л и м ўртаси да ул ар ни 
а ж р а т у в ч и К ўра довонидир. Ушбу Кўра 
довони эрта баҳорлар қ у ш л а р н и н г ўта- 
диган ж ойи дир. Н и ж р о вга қ а р а ш л и Пич- 
ғон эли бу довонда кў п қ у ш ту тадилар. 
Довондан ч и қ и ш д а ҳ ар ер-ҳар ерда тош- 
дан п и с т и р м а л а р я са г а н л а р . Қ уш тута-
д иган к и ш и л а р бу п и сти р м ал ар д а ўти- 
риб, тў рни нг бир учини беш-олти қари 
у з о қ р о қ қ а м а ҳ к а м л а й д и л а р ; т ў р н и н г
б ош қа т ар аф и ни ердаги тош га бостира- 
дилар. Я на бир т араф и да тўрни нг ярми- 
г а ч а у ч - т ў р т қ а р и ёғоч б о ғ л а й д и л а р . 
Ё гоч ни нг бир учи п и ст и р м ад а ўти р ган
к и ш и н и н г қ ў л и д а бўлади. У лар я сал ган 
пи стир м а т е ш и к л а р и д а н қараб кутади- 
лар. Қ у ш л ар я қ и н к е л и ш и билан тўрни 
кў тар ад и л ар . Қ у ш л ар н и н г ўзи турга ки- 
ради. Ш у йўл билан кўп қуш тутадилар. 
ТПундай м у б о л а ғ а қ и л а д и л а р к и , гоҳо 
ш у н ч ал ар кўп қ у ш ту тилгани дан, улар- 
ни бўғизлаб у л гуролм айд илар.
Бу ви лоятд а Аласой анори маш ҳур- 
д ир. Гарчи ж у д а зўр анор бўлм аса-да, 
л ек и н у ви ло ятд а Аласой аноридан ях- 
ш и р о қ анор й ў қ . Б у ернинг ан орларини 
батамом Ҳ индистонга элтадилар. Узуми 
ҳам ёмон б ў л м айд и. Н и ж р о в ш аробла- 
р и д а н А л а с о й ш а р о б л а р и а ч ч и қ р о қ
ҳам да х у ш р ан гр о қ д и р.
Я на бири Бадров қ и ш л о ғи д и р . Ала- 
сойнинг ёнида. Б у ерда мева бўлмайди. 
Д еҳ қ о н и коф ирди р. Дон етиш тир ад и лар. 
Хуросон ва С ам арқандда т ур к (ўзбеклар) 
ва а й м о қ л а р д ал а-д аш т д а я ш а г а н л а р и - 
дек, бу в и л о я т н и н г д ал а-даш тларидаги- 
л а р ҳ а з о р а ва а ф г о н л а р д и р . Ҳ а з о р а -
лардан энг улуғи Султон М асъудий ҳазо- 
ра бўлса, аф ғонлардан улуғроғи М аҳманд 
аф ғон и й ди р .
Кобулнинг барча ерлари дан, бож ва 
с а ҳ р о й и л а р и б и л ан қ ў ш и б , с а к к и з юз 
минг ш о ҳ р у х и й пул йиғдилар.
Кобул ви л о я т и н и н г ш а р қ тарафида- 
ги тоғлари ҳам, ғарб тараф и даги тоғла- 
ри ҳам и к к и т у р л и д и р . Андароб, Хост 
ва Б ад ах ш о но т тоғлари а р ч ал и к , сербу- 
лоқ, ю м ш о қ теп а л и к л ар д ан иборат тоғ- 
лардир. Тоғининг қ и р л ар и ва ўтлоғининг 
ўти бирдек я х ш и бўлади. К ўпроқ бутака 
ўти ўсади, от уни я х ш и ейди. А ндиж он 
ви ло ятид а бу ўтни бутка ўти дейдилар. 
Унга қ ў й и л г а н ном нинг сабаби м аълум
эмас эди, бу в и ло ятлар д а м аълум бўлди. 
Бу ўт бута-бута бўлиб ўсгани учун бута- 
к а дер э к ан л ар .
Ҳисор, Х атлон, С ам арқанд , Ф арғона 
ва М ўғулистоннинг я й л о в л ар и батамом 
ш у нга ў х ш аш я й л о вл ар д и р . Гарчи Фар- 
гона билан Мўғулистон яй л о в л ар и н и бу