Халқ таълими ходимлари малакасини ошириш тизимини ислоҳ қилишнинг долзарб

МАЛАКА ОШИРИШ ВА ҚАЙТА ТАЙЁРЛАШ ТИЗИМИГА РАҚАМЛИ 
ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ЖОРИЙ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ 
 
А.А.Джайлавов- 
А.Авлоний номидаги ХТТРМХҚТМОИ кафедра доценти. 
 
Аннотация. Мақолада малака ошириш ва қайта тайёрлаш тизимига масофавий 
таълимни жорий этиш ва уни ривожлантириш масалалари: жорий этишдаги муаммолар 
ва ташкил килишда рақамли технологиялардан фойдаланиш усуллари тадқиқ қилинган. 
Калит сўзлар: масофавий таълим тизими, масофавий таълимни ташкил этиш 
усуллари, рақамли технологиялар, таълим сифати ва самарадорлиги.
Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги ПФ-
5712-сон Фармони билан қабул қилинган « Ўзбекистон Республикаси халқ таълими 
тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси» да халқ таълими тизимининг 
жорий ҳолати ва мавжуд муаммолари аниқ кўрсатиб берилган. 
Ҳозирги кунда халқ таълими тизимида ўқитиш билан боғлиқ кўп муаммолар 
мавжуд. Бу муаммолар ўқув жараёнининг ажралмас қисми ҳисобланган ўқитиш шакли ва 
йўналишини тўғри шакллантириш ва танлаш ҳамда жорий этишда намоён бўлмоқда. 
Таълимнинг асосий муаммоларидан бири унинг тўғри ва ўз вақтида модернизация 
қилинмаганлиги, яъни ўқув материалларини замонавий талаблар асосида бойитиш, 
янгилаш ва тингловчиларга осон ҳамда қулай тақдим этиш йўлларини жорий қилишдир. 
Қайд этилган муаммоларни ҳал этишда қуйидаги масалалар: 
−
узлуксиз таълим тизими мазмунини сифат жиҳатидан янгилаш, шунингдек 
профессионал кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш; 
−
ўқитиш 
методикасини 
такомиллаштириш, 
таълим-тарбия 
жараёнига 
индивидуаллаштириш тамойилларини босқичма-босқич татбиқ этиш; 
−
халқ таълими соҳасига замонавий ахборот-коммуникация технологиялари ва 
инновацион лойиҳаларни жорий этиш; 

---

182 
−
ёшларни тарбиялаш ва уларнинг бандлигини таъминлашда мактабдан ташқари 
таълимнинг замонавий усуллари ва йўналишларини жорий этиш; 
−
ёшлар таълим-тарбияси учун қўшимча шароитлар яратишга қаратилган комплекс 
чора-тадбирларни ўз ичига олган бешта ташаббусни амалиётга татбиқ этиш каби 
вазифаларни амалга ошириш талаб этилмоқда. 
Бу мураккаб масалаларни ҳал қилишнинг йўлларидан бири сифатида масофавий 
таълимни ва рақамли педагогика усулларидан раҳбар ва педагог кадрлар малакасини 
ошириш ва қайта тайёрлаш тизимига жорий қилиш масалалари [1,2], Ўзбекистонда 
масофавий таълим тизимининг ривожланиш тенденциялари [3] атрофлича 
ўрганилганлигини қайд этиш лозим.
Қатор илмий манбаларни тадқиқ қилиш ва таҳлил қилиш натижасида масофавий 
ўқитиш таълимнинг хусусиятлари ва муаммоларини ҳисобга олган ҳолда, долзарблиги ва 
янгилигини йўқотмаган ҳолда узлуксиз самарали таълим олиш ва ахборот алмашиш 
имконини яратиб беришини таъкидлаш мумкин. Масофавий таълим фаол ривожланаётган 
таълим шакли бўлиб, у ҳар қандай таълим муассасасининг ривожланишини белгилайди.
Шу билан бирга, ушбу тизимнинг муҳим афзаллиги шундаки, ҳар қандай ҳажмдаги 
ахборотни (график, матнли, визуал, аудио) масофадан алмашиш; Интернет орқали турли 
ахборот манбаларига кириш ва фойдаланиш; онлайн режимда видео ва аудио 
конференцияларни ташкил этиш, дунёнинг ихтиёрий жойидан туриб ўзаро мулоқот қилиш 
каби имкониятининг мавжудлигидадир. 
Ўзбекистон Республикаси таълим тизимида масофавий ўқитиш тамойиллари, 
моделлари ва муаммоларини таҳлил қилиш натижасида ўқув жараёнини ташкил этишнинг 
қуйидаги усулларини энг илғор ва истиқболли эканлигини таъкидлаш мумкин
:
1. Интерактив телевидение асосида ташкил этиш;
2. Кенг қамровли телекоммуникация тармоқларидан фойдаланган ҳолда ўқитишни 
жорий қилиш;
3. Интернет тармоғида электрон дарсликлардан фойдаланиш.
Ҳозирги кунда интерактив телевидение – телевидениенинг мутлақо янги авлоди 
бўлиб, IP протоколи бўйича узатиладиган рақамли, тижорат ёндошувига мослаштирилган 
телевизион технологиядир. Бу технологиядан фойдаланиб ўқитишнинг афзаллигини 
ўқитувчидан етарли масофада жойлашган аудитория билан бевосита кўргазмали мулоқот 
қилиш имкониятининг мавжудлиги. 
Билим беришнинг ушбу усулидан фойдаланиш самарадорлиги юқори бўлса-да, 
лекин бу юқори сифатли канал, махсус қимматбаҳо қурилмаларни талаб қилганлиги 
сабабли масофавий ўқитишнинг бошқа усулларига нисбатан молиявий жиҳатдан 
бирмунча кўпроқ маблағ талаб этади. 
Масофавий таълимни ташкил қилишнинг навбатдаги усули оммавий бўлган 
электрон почта, телеконференцалоқа, ижтимоий тармоқ ҳамда ҳудудий тармоқларнинг 
ахборот ресурсларидан фойдаланиш орқали амалга оширилади. Ушбу оммабоп 
технологиялар асосида таълим жараёни ташкил қилиш молиявий жиҳатдан арзон бўлиши 
билан бир қаторда таълим сифати ва самарадорлигини оширади. 
Учинчи усулда электрон дарсликлар ва асосий тақдимотлар билан ифодаланган CD-
ROMлардан назарий база сифатида фойдаланиш назарда тутилади. Материални тақдим 
этишнинг дидактик имкониятлари назарий билимлар учун асос сифатида ҳам, 

---

183 
бўшлиқларни тўлдириш шакли сифатида ҳам жуда муҳимдир. Бу эса масофавий таълимни 
оптималлаштириш имконини беради. 
Маълумки, Ўзбекистон Республикасида коронавирус инфекциясининг тарқалишини 
олдини олиш ва таълим муассасаларида санитария-эпидемиологик осойишталикни 
таъминлаш мақсадида 2020 йилнинг 16 март кунидан эътиборан қўшимча таътил эълон 
қилинди. Таътил даврида вақтни унумли ва мақсадли фойдаланган ҳолда таълим олиш 
бўйича тавсиялар ва ресурслар тақдим этилмоқда. 
edumarket.uz, kitob.uz, eduportal.uz, online-maktab.uz, maktab.uzedu.uz, utube.uz 
сайтларида таълим ресурслари ва видеодарслар жойлаштирилган. 
Видеодарслар Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси билан ҳамкорликда 
тасвирга олинмоқда ва « Ёшлар» , « Оилавий» , « Маданият ва маърифат» ва « Дунё 
бўйлаб» телеканаллари ва Халқ таълими вазирлиги Интернет ресурслари орқали эфирга 
узатилмоқда. Шу билан бирга, видеодарслар Халқ таълими вазирлиги сайти 
(www.uzedu.uz) ва ижтимоий тармоқлари орқали (t.me/uzedu ва fb.com/uzedu) онлайн 
таълим порталида эълон қилиб борилмоқда. 
Тошкент шаҳри мактабларида kundalik.com платформаси орқали ўқитувчилар 
ўқувчиларнинг видеодарслар орқали билим олишларини назорат қилишлари ҳамда 
баҳолаш имкониятлари мавжуд. Ўқитувчилар, ота-оналар ва ўқувчилар учун видео 
йўриқномалар mover.uz ва youtube.com сайтларига жойлаштирилган. 
А.Авлоний номидаги халқ таълими тизими раҳбар ва мутахассис ходимларини қайта 
тайёрлаш ва малакасини ошириш институти қатор йиллар давомида ягона ахборот таълим 
муҳитининг шакллантириш мақсадида услубий, концептуал ва технологик ёндашувлар 
асосида масофавий таълим учун ўқув ресурсларини (видео дарслар, ўқув методик 
материаллар)