199
контингенти, фаолияти даражаси ва мақсадли алоқаларини ёритиш; ахборот
дидактикаси мафкурасига асосланади.
Калит сўзлар: АКТдан фойдаланган ҳолда ўқитиш усуллари, АКТдан фойдаланиш
усуллари, АКТдан фойдаланган ҳолда ўқитиш усулларини лойиҳалаш, методларни
таснифлаш, индивидуал, дидактика.
Ўзбекистон Республикасида умумтаълим мактаблари ва мактабдан ташқари
таʼлимни тизимли ислоҳ қилишнинг устувор йўналишларини
белгилаш, ўсиб келаётган
ёш авлодни маънавий-ахлоқий ва интеллектуал ривожлантиришни сифат жиҳатидан янги
даражага кўтариш, ўқув-тарбия жараёнига таʼлимнинг инновацион шакллари ва
усулларини жорий этиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг
фармонлари қабул қилинди [1,2]. Турли хил асосларда олинган АКТдан фойдаланган
ҳолда ўқитиш усулларининг умумий ва шу билан бирга кўп қиррали таснифи турли хил
моделларда ўқитиш усулларини лойиҳалаш учун ма'лумот ва фаолият базасини ташкил
этиши мумкин.
Кўрсатилган позициялар нуқтаи назаридан биз ўқитиш усулларини лойиҳалаш ва
АКТдан фойдаланишнинг мумкин бўлган бир нечта вариантларини кўриб чиқамиз.
Анъанавий таълим моделида ўқитиш усулларини лойиҳалашнинг моҳиятини очиб
бериш
учун биз, таълим технологиясини ривожлантиришнинг дидактик асослари ва
анъанавий ўқитиш усуллари ёритилган: намунавий, тушунтириш ва тасвирий, эвристик,
дастурлаштирилган, муаммоли ва бошқаларни кўриб чиқишимиз керак [3].
АКТга асосланган ўқув моделида ўқитиш усулини танлаш юқоридаги таснифлардан
бирига асосланиши мумкин. Масалан, компьютер дидактикаси
мафкураси доирасида
АКТдан фойдаланган ҳолда ўқитиш усулини лойиҳалаштириш (танлаш) мумкин бўлган
босқичлари қуйидагича кўриниши мумкин:
1) Дидактик мақсадни шакллантириш (категория мақсадини танлаш):
фан бўйича билимларни шакллантириш;
АКТдан фойдаланиш бўйича билимларни шакллантириш;
фан кўникмаларини ривожлантириш;
АКТдан таълим мақсадларида фойдаланиш кўникмаларини шакллантириш;
таълим материаллар тушуниш;
универсал таълим фаолиятининг муайян таркибий қисмларини ишлаб чиқиш;
коммуникатив кўникмаларни шакллантириш ва ҳ.к.
2) Таъсир қилувчи ҳаракатларнинг сифати когнитив жараёнларнинг
фаолиятини
тавсифи билан боғлиқ.
Шундай қилиб, мавзу бўйича билимларни шакллантириш учун визуал идрок, билим
жараёнлари, фазовий тасаввур, шунингдек таҳлил, синтез ва таснифлашнинг ақлий
операцияларидан фойдаланиш бўйича ўқув ва когнитив вазифалар талаб қилинади [4,5];
3) психологик ва педагогик шартларни таҳлил қилиш:
фанни ўқитиш курсининг давомийлиги;
ўқув фаолияти даражаси;
психофизиологик
хусусиятларни,
ўқувчиларнинг
шахсий
хусусиятларини
шакллантириш даражаси;
аудиторияни техник жиҳозлаш даражаси ва ҳ.к.
4) Амалга оширилган педагогик таъсирларни тақсимлаш:
тайёр материални тақдим этиш;
200
кенг доирадаги материалларни тақдим этиш;
амалий вазиятлардан мисоллар келтириш;
қайта назоратни ташкил этиш;
қўшимча далиллар келтириши;
турли хил нуқтаи назарларда аудитория билан мунозара ва ҳ.к.
5.1. АКТдан фойдаланган ҳолда ўқитиш усулларини қуриш:
коммуникатив кўникмаларни шакллантириш усуллари:
тармоқ ресурсларидан фойдаланган ҳолда ўқувчиларни қўшимча ўқув фаолияти
натижаларини кузатиш;
қарорнинг тўғрилигини ва қўшимча фаолият натижаларини тўғрилаш йўлларини
аниқлаш учун таълим натижаларини тармоқда муҳокама қилиш ва ҳ.к.;
индивидуал йўналтирилган ўқитиш ва назорат қилиш усуллари, электрон ўқув
материалларида индивидуал йўналтирилган ўқув ва когнитив
вазифаларни бажариш;
мусталиқ бажариш учун топшириқларни электрон манба ма'лумотлар базасидан
танлаш, диагностика вазифаларини бажариш ва ҳ.к.
5.2. ўқув материалларини тақдим этиш учун АКТдан фойдаланиш усулларини
танлаш, мониторинг ва диагностика, ўқувчилар камчиликни тузатиш; ўқув фаолиятини
бошқариш; ўқув ва билим фаолиятини индивидуализатсия қилиш;
6) ўқув натижаларининг диагностикаси ва зарур бўлган тузатиш усуллари, шу
жумладан АКТдан фойдаланиш усуллари, ўқувчиларнинг фойдаланишга реакциясини
кузатиш, олдиндан танланган параметрларга мувофиқ режалаштирилган дидактик [3,4,5]
мақсадларга эришишда муваффақият даражасини аниқлаш ва ҳ.к.
АКТдан фойдаланган ҳолда таълим жараёни сифатини тавсифлаш мумкин. Бу
машғулотлар жараённинг синфда синхрон, асинхрон масофадан ўқитиш каби шаклларини
ўз ичига олади ва ўқувчилар ўзлари янги билим ва кўникмаларни эгаллаш усулларни
лойиҳалаштириш ва уйғунлаштиришда қатнашадилар.
Хулоса қилиб
айтганда, биз яна бир бор та'кидлаймизки, бизнинг фикримиз
мазмунида яхши акс эттирилган: аралаш таълим моделини ташкил этувчи АКТдан
фойдаланиб ўқитиш усуллари - ўқитувчи фаолияти ҳам, ўқувчилар фаолияти ҳам
диалектик бирликдир. Ўқувчиларнинг мустақил ишлари улушининг кўпайиши билан
уларнинг автоном, мустақил фаолиятларини шакллантириш туб аҳамият касб этади. Ушбу
шарт, бизнинг фикримизча, аралашган таълимнинг
индивидуал траекториясини
лойиҳалаш учун энг муҳимдир. Ўқитувчи ўқувчилар учун таълим йўналишларини
лойиҳалаш бўйича махсус машғулотларни ташкил қилиши ва уларнинг қобилиятлари ва
мустақил ҳаракатларини ривожлантиришлари керак.
Фойдаланилган адабиётлар.
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистон Республикасининг 2030
йилгача халқ таълим тизимини ривожлантириш консепсиясини тасдиқлаш тўғрисида»ги
ПФ-5712 фармони 29.04.2019.
2.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг « Халқ таʼлимини бошқариш
тизимини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўгʻрисида» ги ПФ-5538
фармони 05.09.2018.
3.
Бершадский М. Е., Гузеев В. В. Дидактические и психологические основания
образовательной технологии. М.: Педагогический поиск, 2003. 256 с.
201
4.
Семенова И. Н., Слепухин А. В. Constructors of visual actions as a basis of formation
at students of abilities of a reflection and representation of results of research activity //
Intercultural ties in higher education and academic teaching: материалы Междунар. конф.
Ариэльский университетский центр, Израиль, 2011. С. 96–104.
5.
Стариченко Б. Е. Методика использования информационно-коммуникационных
технологий в учебном процессе: учеб. пособие. Ч. 1. Концептуальные основы
компьютерной дидактики. Екатеринбург: Урал. гос. пед. ун-т, 2013. 152 с.
Do'stlaringiz bilan baham: 
