Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы

( А қ қ . )
Машина дебит— Газ-69 маркалы жеиил машина 
усылай аталады: 
Ш ериибак минэди машина
дебит
(Карамазлы).
Машын кант—шакмақ, рафинад қант: 
Бир маиш н
қанттық әзин тастасақ болады
(Ҳәм.). Кел- 
тирилген сөз қаз. 
шақпақ қант!
ҚТТС, Н, 
33, 468', өзб. 
чақмақ қанд
(РУзС., 729), 
қырғ. 
чақмақ қант
(РКрС. 725).
Могәс— бул көбипесе мпйнегти сүймеитуғын ис 
жақпас жалқаўларга қарага айтылады. Аталған 
сөзди дәстанлардан да табыў мүмкип:
Қарап. жатсақ к ү н —туни,
Мийсиз мэгэс боласақ...
(„Кырк қыз“. 311).
Тийкарғы мәписи парс. магәс — бийкар жүриў, 
шыбын услаў ПРСл, 524/.
Мәккә—мокке. Өзб. 
маккаж ўхори
/УзРС, 247/. 
түркм. 
мекгежовен
/РТмС., 280/.
Мэккә басуў—мәкке орыў: 
Усу жерге мэккэ ба-
суўга гелдик.
Мәмлиле /мәмлилә—мәмле, болатуғын иске өз-ара 
келисиў, бирлесиў: 
П ухара м әм лиле болғанғо
/Досб/. Өзб. 
муомала, келиш ув
/РУзС, 771/.
Мәрәшшөи—мерез шөп, мерез жуқпалы аўырыўына 
ем болатуғын шөптиц атамасы. Өзб 
мараз
(УзРС., 250/.
Мәргәнәк—арбаиыц бөлеги, суў оқтын ушына қа- 
ғып қояды (Досб.).
Мәскэ жузүм —жүзимниц тури, жазда писеди, фор- 
масы сарғыш, домалақ, үш жылда мийўе бере- 
ди, 25—30 жылға дейин жасайды. Хорезм го- 
ворларында 
мэскэ
деп айтылады.
Мэткайыр жүўери—жуўериииц бир түрн. Ол бас- 
қаларыпа караганда 
келте бойлы ҳэм егиў 
мәўсими де кеширек. Төрт айда өсип жетили- 
седи. Халык буиы 
орыс жүуэри
деп те атайды 
(Келт.).
Меҳман мийман —кубла диалекттиц барлык жер- 
инде кец колланылады. 15ул жерлерде әдебпй
237
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

тил ҳэм арқа диалекттеги 
қонақ
сөзи айтыл- 
майды. Мысалы: 
М еҳман келгеннен соц қолын
жуудырыў керек...
/Н -хан). Мийман келгеи- 
дэм 
(Мам ж ылаймәкэн... мийманларга бер-
мэйсэц бэ
(Досб). Аталғап сөз 
Шымбайда 
мейман, меҳман,
Кегейли ҳәм Коныратта 
мий-
ман,
Мойнақга 
қонақ
(Б, I, 363, 369). Бул 
сөз казак тилинде 
қонақ,
өзб. 
меҳмон, қўноқ
(РУзС., 14), түркм. 
мыхман
(РТмС., 124). Сөз- 
диц тийкары парс. меҳман ҳәм 
миҳман —
қо- 
нак (ПРСл, 546).
Мийә // мийе— мий; кәлләдә мийә йоқ:
Карпшйғанныц болмас артық мийеси,
Өтириктиц келмес ҳеш те жуйеси
(„Кырқ кыз“, 273-6 ).
МийәЦ мийе
вариаитласы өзб. 
мия
(УзРС, 
264), қырғ. 
мэә
(РКрС., 364), татар. >ш(РТтС, 
II, 207) деп айтылады.
Мийәли—мийли, ақыллы: 
Бомаса сонбай м ийэли
жигит еди.
Өзб. 
а қ л л и , м ияли
(РУзС., 901).
Мөзий— музей: 
Мөзийда бизиц сүўрет тур екэн
(Ийш./.
Мору—мор. Узын, иши қуўыс, түтин шығыў ушын 
исленген дөнгелек курылыслы жол: 
Көруктиц
морусў
(Н.-хан). Қарақалпақ тили Мойнақ го- 
ворында оны 
моржа
деп атайды. Өзб. 
мўри
(РУзС., 879), қырғ. 
мор
(РКрС., 872.)
Мубтала— аўырыў ямаса тосаттан болган жағдай 
нәтийжесинде адамнын ҳәрекетке келмей ка- 
лыўы: 
Айақ ҳэм қолы мубтала болған
(Аққ.), 
сөздин тийкары тәжнкше—
мубтало:
а) бир 
нәрсеге (аўырыўға) дуўшар болыў, жинли, 
мәжгүн; б) бахытсызлыққа ушыраў т. б. туси- 
никлерден ибарат (Тадж.-рус. сл. 235).
Музаффат—область, округ т. б. административлнк 
көлемдеги хызмет орны: