Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы

б/ Жубайсыз диалектизмлер
Кубла диалект лексикасынла арка диалекТке қара- 
гандагы ен тийкаргы өзгешлнклер гейпара атаМаларгв' 
да байланыслы. Яғный, кубла диалектгеги қәлеген 
атама сол жерде кеннен колланылса, ол арқа диалекг- 
те, керисннше, түўели менен ушыраснайДы. Мысалы, 
қубла районларда жасаўшЫ каракалнакларДын сөйлеў 
тилинде орақтыц үлкен, жүзинин ярымынын Тиси жок 
түрин 
м а ц ға лзт,
кишкене, жан<1 туўылган жас бала- 
ларды ишине отырғызып жүргизетугып бир дегерй]Ик- 
лн арбаны 
ғалгпэкть,
кумалақ иенеп пал ашып, соны 
кәр еткен адамды 
палминт
деп атағап көплеген аТа- 
малары арка диалектте ушыраспайлы.
Белгили бир дпалекг яки говорда түрлише себеп- 
лерге байланыслы күнделиклн турмыста колланыл- 
май, ал екиншисинде жергиликли халықтып жаплы 
тилинде /диалектте/ актив хызмег ететугып Оундай 
сөзлер жубайсыз лиалектизмлер деи аталады.
в Семантикалық диалектизмлер
Булар әдебий тпллегн сезлер менеи тнркиилес бо- 
лып, анлататугын мәннлери бойынша одебнй тилден 
өзгешеленеди. ЛАыс; Торгкүл районыныц 
Лкбаслы, 
Аккамыс аўылларыпда одебий тилдеги 
қолылаў
/қой- 
лардыц козылаўы/ снзп ^анлдын жас босаиыўын ацла- 
тады.
Ҳаялларды ҳурметлегенде олардын атыпа 
пашша
сөзи косылыи, „Домогүл нашша*, „1'айхоп пашша“ деп 
айтылады. 
Пашша
сөзннин тнйкаргы мэииси өзнне 
қосымша фуикцияны кабыллагаи.
з<* Хорезм говорллрымда
—ақал
(Ф. Лбзуллаеп. Хоразм шсвл-
лари... 18бет).
Хорезм говорларымда 
га л т.ч с
(Ф. Абдуллаев. Лталган
ммйиетм, 109-0ег).
зм Хорсам гоморларымда 
пилмьйн
(Ф. Абдуллаев. Көрссгил-
гсм мийметм, 73-бет).
185
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Одебий тилде минсзи жагымсыз, кәлеген сөзге 
•бирден көтерилиўши, адамиыц сөзине қулақ аса бер- 
мейтуғын адамды 
ҳөкки
деп атайды. Келтирилген сөз 
кубла диалектте ҳәр кандай ойынға, белгилн заттыц 
•өз ҳалына турмаўына байланыслы айтылады /
ҳө кки
- 
синэ тасланаОы/.
Лй балта
/ККРС., 24/ сөзи 
қ у б л а
д и а л е к г т е ә д е -
бий 
т и л д е г и м ә н и с и н с а қ л а й о т ы р ы п , 
ет шабар
д е г е н
косыМ ш а м ә н п г е
ийе 
б о л ғ а н .
Гейпара лекснкалық изоглоссалар қубла аиалект- 
тйн өзине тән өзгешелнклерин көрсетип, олардын бел- 
гили таралыў шегин билдиреди. Изоглоссалардыц көп 
бөлеги аўыл хожалығы, мал шарўашылығы, үй үске- 
нелери, қурылыс, усташылық нслери т. б. қагнаслы 
сөзлерди өз ишине алады. Усыган байланыслы Р. И. 
Ааанесов ҳәм В. Г. Орлова тәрепииен айтылған мы- 
надай бир пикирди еске түсирейик: „Әлбетте, лекси- 
калық диалектлик өзге
1
пеликлер ишинде жубайсыз 
сөзлер де /диалекгизмлер/ көп ушырасады. Олар ен 
биринши нэўбетте лексика-этнографиялық қубылыслар- 
га байланыслы; булар бир территорняда бар, екинши- 
■синде жоқ этиографиялық загларды характерлеўшн 
сөзлер. Вундан диалектлик өзгешеликлер материал- 
лық мәденияттағы гаиа өзгешелик емес, ал ҳәр қый- 
лы орынлардын тәбийғый шараятларына, сондан-ақ 
тарнйхый қәлнплескен түсиниклерге қагнаслы пайда 
болады397. Бул пикир кубла диалект лексикасындағы 
изоглоссалық белгилерди көрсетиў ушын да зәрүрлп 
деи есаплаймыз.
Диалекг лексикасындагы нзоглоссалык қубылыс- 
ларды көрсетиў жуўапкерли ис. Сонлықган да қубла 
диалекттеги изоглоссалық характерге ийе базы бир 
факглерге токтанмыз. Мысаллар арқа дпалект ҳэм қа- 
ракалнақ әдебнй тилине салыстырма иданда берылди. 
Сондай-ақ ҳәр бир мысалдын тусына онын қолланы- 
лыў объектн де берилдн, себеби, ол 
изоглоссалық 
карталарды дүзиўде диалектлнк фактлерднц анық кө- 
рипиўи ушын жүдә керекли.