|
•ч®| Ш. С а р ы С л с п . К иочросу о нормллн:пции дублстиых
ипрпчитон п казахском лптературчом маыке. „Ночросы кааахскою
и уй
1
'урскою языкоаиашпг1.
Л лм а-А та,
| ‘.)ьЗ, -1Я бст; Т. Г. бакшев.
Ьашкчрскке дналекты в нх отношсмпм к лнтературмому языку,
12-ЮЗ-6стлер.
зиз Сөзлердмм кслтмрмлгем днтчммчде тчмемдсгидей кыскар-
тыўлар қабыл алымлы:
ф он.~
фометмкалық,
лек.
—лекснкалык.
ф он.-гр,—
ометика-грамматмкалық дублетлер,
ғО.
-әдсбий тилдем.
1Н1
www.ziyouz.com kutubxonasi
АўҳалЦ ҳ а л
(әд. фон.).
ӘгерЦ егер
('әд. фон.)
ӘйнэкЦ терэзэЦ дэрэзэ
(лек. фон.)
ӘкелдиЦ экелдилэр
(фон.-гр.).
ӘмелЦ ҳэм ел
(әд. фон.)
ӘремЦ ҳэрем
(әд. фои.)
Валалар/I бағалар
(фон).
ВалғаЦ шөккиш
(лек.)
Пиз!( бигиз
(фон.).
I е л л е / / келлеЦ келлэЦ к э л л э
(фон).
ГеўдеЦ кеўде
(әд. фон.)
ГеўекЦ кеўек
(әд. фон.)
Г
илеиЦ килем
(әд. фон).
ГилецЦ килец
(әд. фон).
Г
илт/1 килт
(әд. фон).
Г
ирбицЦ кирбиц
(әд. фон).
Г
өш/ ет
(лек).
Г
үдик/1 күдик
(әд. фоп).
ДәстэЦ сап
(лек.)
ДигирманЦ дийирман
(фон.).
Дүмащ / туман
(әд. фон).
Ж ай//
1
Пам
(лек.)
ўКаўап// ж уўап
(әд. фон)
Д^оцғы// сүрги
(лек )
Инж и// ҳинж и
(әд. фон)
И скек// пинцет
(эд. лек).
И схана/
/
мастерская// устахана
(әд. фон.-лек)
КапустаЦ карам// кәрэм
//
кэрам
(лек. фон)
КэйипЦ кейип
(әд. фон).
Кэрнай/! кернай
(әд. фон)
КэсапатЦ кесапат
(әд. фон).
Кэсип// кесип
(әд. фон).
Кесбас// кеспас
(әд. фон)
КесеЦ касаЦ несә
(фон)
КесеўЦ көсеў
(әд. фон)
КеўилЦ көцил
(әд. фон)
Кирейкеш// кирейши
(әд. фон.-г р)
КөрЦ гөр
(фон )
Күкүрт// шырпы.
(лек.).
КадаЦ ишбақша
(лек.)
Кэсирет// ҳэсрет
(әд. фон.)
Кусас/ уқсас
(әд. фон.)
ЛампаЦ шыра
(лек.)
www.ziyouz.com kutubxonasi
ЛәгенЦ леген
(әд. фон)
МагазинЦ дүкэнЦ түкэн
(лек. фон)
МейизЦ мийиз
(әд, фон.)
МөрЦ печать
(лек)
ОпаЦ офа
(әд. фон)
ӨтуўЦ өтпэли
(фон.-гр).
ЛаспандаЦ патас
(әд. фон,-гр.)
ПэрразЦ пэрўаз
(әд. фон)
П иллсЦ п и л л э
(фон.)
Пушқақ! пушпақ
(әд. фон)
СалыЦ шалы.
(фон.)
СалықЦ салғырт
(фои. гр).
СамалЦ ишмал
(фон.)
СекерЦ шекер
(фон.)
СелкиЦ селпи
(әд. фон.)
СорпаЦ шорпа!,1 шурва
(фон).
СуллиЦ сулы
(әд. фон).
СымЦ шалбар
(лек.).
ТамғаЦ тақба
(әд. фон.)
ТаталасуўЦ көа сөйлеў
(лек.)
ТирэкЦ тирэўуш
(фон.-гр.)
УймаЦ уйық
(әд. фон).
УстаЦ мастер
(лек.).
Ҳар-наиысЦ ар-намыс
(фон.)
и1алдырЦ узақ
(лек.)
ШекэрЦ шелэк
(фон).
2. КУБЛА ДИАЛЕКТТЕГИ ГЕППЛРА СӨЗЛЕРДИП
ИЗОГЛОССАЛАРЫ
•
Кубла дналект лексикасындагы айырым сөзлердиц
колланылыў шегарасын, нзолоссасын белгнлеп бернў
үлкен әҳмииетке нпе. Диалекттеги сөзлерднц гейна-
ралары одебий тнлге ҳәм арқа диалекттеги сөзлерге
салыстырғанда фонетикалык, граммагнкалык, лексика-
лык өзгешеликлерге ийе. Келгили бир жагдайларда
дналектлик сөзлердин
коллапыў
шегарасында өзи
сыяқлы формалас сөздиц бар скенлнгим көриў мүм-
кин.
X Изоглоссалық жагдайларга ийе сөзтерди изертлеў-
де рус диалектологларыныц қосқан үлеси уллы. вВо-
просы теории липгвистической географии* ҳәм „Рус-
•ская диалекгология“ аглы мпйнетлерде рус тилиннц
183
www.ziyouz.com kutubxonasi
лнмгвистикал
1
>
11
< географнясы ҳәм оныи структурасы»
дмалектлнк өзгешеликлсрди картаға тусириу, диалек-
тологнилык агласларды дүзиў, оларга таярлык көриў,
лиигвистнкплык географияныц бергсн
жуўмақларыи
түснндириў ҳаққыпда кецнен сөз етилсди:,!,:|.
Каракалпак
диалекгологиясыпда
изоглоссаларды
үйрсннў моселесипе арналған мийнеглсрдин аз болы-
ўыиа байланыслы биз кубла дналект лексикасыиыц
гсйпара материаллары тиикарында онын арка диалект-
кс салыстырғанда кандан катнаста екенлигин ашын
бернўди максет еттик.
Кубла диалекттеги лексикалық өзгешеликлер өз-
леринин сыпаты, баска шакапларға катнасыпа қарай
төмендегидей үш группаға бөлинеди.
а/ Жубайлас диалектизмлер394
Кубла дналект лексикасыидағы айырым сөзлер ар-
ка диалектгеги говорлар менен әдебий тилге салыс-
тырғанда сыргкы формасы бойыншз өзгешеленеди.
Демек, тийкарғы анлататуғын мәииси бир, бирак фор-
масы ҳәр түрли синоним сөзлер жубайлас дналек-
тизмлер болып келеди
Кубла диалектте арка диалект пенен әдебий тилде
колланылатуғын
басқалдақ
сөзпн
айақ гөпир,
жас
баланы арқалаў, көтериү мәннсин билдирегугын ҳә-
рекетке байланыслы сөзди
арқая
,
йабиш
/әдебий гнл-
де ҳәм арка диалектте
жабыс
,
жабысыў, исылыў
/,
„энгимелесиў“ мазмунындағы әдебин гил ҳәм арка
диалекгтеги сөзлер орпына
ўарра
;
ўарраласып қецсэдэ
отўрдўқ
/М.-хан/, „ец ҳаўа“, лбийик“ сөзлери орнына
я#3 Вопросы теорпи лнпгғистической географии (пол ред.
Р. И. Лваьесоиа). М. 1ДО2; Русская дналекто.югпя (нод ред. Р. И.
Лвпысова и В. Орлопой). М., 1964, Н-16-бетлер.
3,4 Рус диалектологнясы бойыиша жазылған илииий мпйнст-
лерле .протнвопоставленный', „непрогиво|юстаыленпый‘ дегсп екн
термнн колланмлады (Вопросы теорин лнигвистичсскэй гсогра-
фнн. М., 1962, 151-153-бетлср). Казак лиалектологлары көрсеТнл-
ген свалсрлиа аўдарчасыи „сэйксстг, ,сәйкесс1з' (дналектизмлср)
деп ал
1
ан (III. Сарыбаев. Кнкшетау облысы Шучнпск, ВцГ>екш1л-
дер аўландлрмилл туратын казақтардын т|л1ндег1 кейб1р лскси-
калык ерекшел1ктер,—■ Калак т1л1 тарихм меи диалекгологиясы-
нын мэселолср1", 3-шмгуы, Алматы, 1960, 56-57-бет). Виз бул тер-
миплерди шэртлн түрде .жубайлас', .жубайсыз"—деп қабылла-
дык.
184
www.ziyouz.com kutubxonasi
ы ц а ў а \ ыцаўа ырашпшц басына шыгып
/П .-хан/
т. б. бир бирине мәнисн бойынша бнр, ал формасы
жагынан өзгешеликке нйе жубайлас дналекТик сөз-
лердип қолланыў фактлерии керемнз.
Do'stlaringiz bilan baham: |
