Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы

-7| Л. Л. П о к р о в с к а я . Аталган мийпети, 33-бст.
-и* Л. П. Д у л ь з о н . Жокарыда келтмрилгеи мийиетн, 69-бет.
П. Л. З а д ы х н н а . Узбеки дельты Аму-Дарьи, „ТрудыХо-
резмской археолого-эгнографнческой экспеднцин** /нод общсй ред.
ироф. С. II. Толстова/, т. I, М.. 1952, 421-бет. Туўысканлык тер-
минлсри ҳаккындагы толық маглыўмаг усы мийнеттиц 415-126-бет-
лерннде кслтирнлген.
-н| II. Д ы р с н к о в а. Род, кпасспфнкаинонмая система родства
н б|)ачные нормы у алтанцсв и телеут. .Матерналы но свадьбс и
ссмснно-родоиому строю нзродои СССР", нып. 1.Л..1926, 255-бет.
II. Д ы р е н к о в а. Врак, термины родства и психические за-
мрсгы V кыргызов. „Сборник этнографических матерналов“, № 2.
Л„ 1927, 8-бст.
' 
X. Г. Ю с у п о н. Жокарыла аталган мннпет.. 127-бет.
^* К. М. М у с а е в. Грамматнка 
каранмского 
языка (фонстика
н 
морфо.Ю! 
ия), М., 1964, 116-бет.
142
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

сөзн ушырасыўы—коцсылас өзбек тили Хорезм говор- 
ларыныц тдспри аркасында панда болгап, ол өзшпиг 
кызыклы қолланыў жағдайлары ба|> сөз.
Экэ
Изертлепген мәкандағы туўысканлык термннлерппе 
байланыслы гезектегн өзгешелпк „
экэ"
сөзинин фупк- 
циясы, айтылыў формасына катпаслы.
•Қаракалпак тили арқа дпалектп, опыц говорлар- 
ында бул теомин 
ъа ға л
(|)ормасыпда колланса, 
кубла 
диалектте оган 
„әкә*
сөзи туў|>а келедн, бирак екеўи- 
ниц де беретуғын мазмуны озинен үлксн адамга оден- 
ли түрде катнас жасаў ушын айтылагугын сөз. Соп- 
дай-ак арка диалектте 
„ага'1
созп о.ч әкеснне де айты- 
лады.
Кубла диалектте 
снзп турақлы түрде ҳәрекег
етеди. Буған косымша тнмендсгпше ппкир жүрптпў 
дурыслы болар едп. Төрткул, Бируиий, Әмиўдәрья ра- 
йонларында жасаўшы каракалпак тилн ўәкиллери бир 
неше жыллар даўамынд!! озбск, казақ, түркмен халык- 
лары менен бнрге өмнр ксширип, гурмысыпда тығыз 
катнас орнатылгап. Бул жагдай тнлде өзипиц пзнн қал- 
дырыўы нызамлы. Сонлыктан туўыскаилык терминле- 
ринин қубла районларында жасаўшы карақалнақлар 
тилимде өзгерислерге ушырпн айтылыўы ҳакқында сөз 
болғанда тиллердин бнр-бириие тосири, т. б. себеплер- 
ди есапка алыў керек. 
„Окэ*
сөзиииц диалектте ушы- 
расыўына мысаллар келтирейик 
Окәмиз тоцсан сэк-
киз йашта өлди. Рэмэт экэ. Окэсиниқ бирэўи аман
келдн. Әкэси кегэн.
„Әкә“ 
сөзи контекстге жүдә жийн колланылады. 
Түркий тнллерннде аталгаи термнннин қапдай формада 
коллапылыўы туўралы мағлыуматты Л. Л. Покровская- 
ныц мийнетинен көриўгс болад!>
1
. Бул сөз фонетика- 
лык тәрепинен үш нариапгта ушырасады. Мысалы:
г—вариаиты: әзсрб., гаг., қырғ., тат., түркм., тил- 
леринде—
па ға“;
г —вариапты: башк , казақ, к-калп., тү р., ҳақ., якут 
тиллерииде— ,ага*.
к —варианты: алт., озб., уйғ., ҳак.,— 
„пка*
форма-
м з
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лпрмшы ексилиги жокарыдағы антор тәрепипен көрсе-
ТИЛ1Ч'11*Н'’.
Лемек, 
туўысқанлық термини қубла диалек-
те к-париаиты түринде айгылыў формасына нйе. Бул 
бирдеп болған процесс емес, ал бир пеше ўақытлар 
даўамыпда аўызеки тилде қәлиплесип, өзгерислерге 
ушыраўы салдарыпан туўған.
Дталгап түркий тиллериниц ҳәммесинде де »ака“ 
туўысқанлық тсрмини „үлкен аға“, „жигит аға“, туўыс- 
қап ямаса кеўили жақын кисини де ҳүрметлеў, қарым- 
қатнас жасаў белгиси ретинде айтылады.
Чуваш тилинде „
а кка ‘
термини „үлкен қыз апа“, 
„окесиниц ямаса анасынын қарындасы ҳәм сннлиси", 
усыған қосымша кемпир апасынын әке тәрепинен сиц- 
лиси дегенди анлатады. Бирақ „ а ғ а //а к а “ терминлери- 
ниц чуваш тилинде жоқарыдағыдай семантикалық өзге- 
шелигин айтыў қыйынгя,!. Томск түркилеринин /эуш- 
тинецлер/ сөйлеў тилинде бул сөз , а к а “*8’ формасында, 
кырғызлардын аўызеки тилинде „аке*2**, башкурт ти-, 
ли қубла говорларында ,,
абзый
“ ҳәм „
ағай
“ түринде 
ушырасып, „ағам“ сөзи „
өгей, әке
“ ҳәм „
ағай
“ деп ай- 
тылады289.
„Әкә“ сөзиниц тийкарғы төркини „а^а“ формасыида 
болып, „аға“ мәнисин ацлагқанмо.
Келтирнлген фактлерге карағанда 
„әкэл
термини 
диалектте жийи қолланады. Арқа диалекттеги сөзлер- 
ге салыстырғанда форма жағынан өзгеше.
Қубла диалекттеги „әкә“ туўысқанлық термини 
актив қолланылатуғын сөзлер қатарынаи орын алады.
Баға ,7 уғул // козы
Туўысқанлық 
байланысты 
билдиретуғыи 
сөзлер 
ншинде 
б а ға
// 
у ғ у л / / қозы
терминлериниц қубла диа-