Gistologiya, stitologiya va

stereotsiliyalar 
uchraydi. 
Ularning vazifalari xilma xil boMib, shu a ’zolarning faoliyatini 
to ‘laqon ta’minlashga ixtisoslashgan bo‘ladi.
Nafas o ‘tkazish y o ‘llari (burun b o ‘shlig‘i, traxeya, bronxlar) 
va boshqa ba’zi bir a ’zolar (bachadon naylari) hujayralarining 
apikal qismida uzunligi 5 -1 0 mkm, kengligi 0,2 mkm boMgan 
maxsus tuzilm alar -
kiprikchalar 
joylashgan. Kiprikchalarni 
ichki zonasida 9 ju ft periferik va 1 ju ft markaziy 
mikronay-
chalardan 
iborat boMgan 
aksonema 
boMib, ular o ‘zlarida 
tubulin-dinein va tubulin-kinezin oqsillari majmualarini saqlaydi. 
Aksonemaning borligi bilan kiprikchalar tuzilish jihatdan 
mikrovorsinkalardan tubdan farq qiiadi. Dinein va kinezin 
oqsilida ATFaza aktivligi boMganligi tufayli energiya ajratib 
chiqariladi va kiprikchalar faqat m a’lum bir yo‘nalishda harakat 
qilish 
qobiliyatiga 
ega 
boMadi. 
Odatda 
kiprikchalarning 
tebranishi hujayra yuzasidagi suyuqlikni, u bilan birga esa yot 
zarrachalam i tashqi muhit tom on harakatga keltiradi. Kiprikcha 
aksonemasining tub qismida bazal tanacha joylashgan boMib, u 9 
dona tripletdan, y a’ni har biri uchtadan m ikronaycha tutuvchi 
majmuadan iborat. Barcha tripletlar aylana shaklda, tanachaning 
faqat periferiyasida joylashadi, markazida esa mikronaychalar 
boMmaydi. Bazal tanacha yangi mikronaychalar yigMladigan 
markaz hisoblanadi. M uvozanat a ’zosining sezuvchi tukli 
hujayralarida kiprikchalarga o ‘xshash tuzilishga ega boMgan 
(mikronaychalari bor) maxsus tuzilm alar -
kinotsiliya 
mavjud. 
Markazida mikronaychalardan iborat aksonema tutuvchi yana bir 
noyob tuzilma - bu spermatozoidlarning 
xivchin 
qismidir. Odam 
spermatozoidi xivchinining uzunligi 50-55 mkm, y o ‘g ‘onligi
0,2-0,5 mkm boMib, u hujayraning faol harakatchanligini 
ta ’minlaydi.