1-ameliy jumis Tema: Zamanagoy suwretke aliw qurallari

1-ameliy jumis

Tema: Zamanagoy suwretke aliw qurallari

1. 
   Su’wretke alıwdın’ fizikalıq h’a’m ximiyalıq protsessleri
   

Su’wretke alıw protsessi obektlerden qaytıp atırg’an nurlanıwdı belgilew esabına a’melge asırıladı. Aero h’a’m kosmik syomkada h’a’r qıylı uzınlıqtag’ı elektromagnit nurlanıwlardan paydalanıladı. Ko’rsetilgen interval tolqınları spektri optik (λ=0,01:1000 mkm) h’a’m ultra qısqa tolqını radio (λ>1mm) diapazong’a bo’linedi. Optik diapazon o’z na’wbetinde ultrafiolet (λ=0,01:0,40 mkm) ko’rinetug’ın (λ=0,40:0,75 mkm) h’a’m infraqızıl (λ=0,75:0,1000 mkm) spektr bo’limlerine ajıratıladı. Ultraqısqa tolqınlı radio-diapazon millimetrli, santimetrli, detsimetrli h’a’m metrli diapazonlarg’a bo’linedi.

Aktiv emes (passiv) semkalarda qollanılatug’ın optik diapazonda tiykarg’ı nurlanıw deregi Quyash esaplanadı. Quyashtan nurlar da’stesi ko’riniwinde kiyatırg’an nurlar Jerge radiatsiya sıpatında tu’sedi. Quyashtan Jer ju’zesine kiyatırg’an jaqtılıq energiyasınıq derlik barlıg’ı (99,9%) tolqın uzınlıg’ı λ=0,3:4,0 mkm ge ten’ bolg’an spektral intervalg’a tuwrı keledi. Jer Quyash energiyasın jutıp λ=4,0:40 mkm uzınlıqtag’ı tolqınlardı tarqatıwshı nurlanıw deregine aynaladı.

Atmosfera o’z quramındag’ı molekulaları, suw h’a’m qattı elementler esabına nurlanıwdı sezilerli da’rejede ku’shsizlendiredi, tarqatıp yamasa jutıp jiberedi. Bul ko’rsetkishtin’ intensivligi atmosferadag’ı elementler, atmosferanın’ optik h’a’m nurlanıw tolqını uzınlıg’ına tuwrıdan - tuwrı baylanıslı boladı.

Ultrafiolet, fiolet, h’a’m h’awa ren’ nurlar ko’birek tarqalıwg’a (shashılıwg’a) ushıraydı. Quyash nurların jutıwshı elementler suw puwı, vodorod eki h’a’m azon esaplanadı.


1-suwret. Distansion zondlawda qollanatug’in eketromagnit nuelaniwdin’ bo’liniw sxemasi

2-suwret. Atmosferanin’ tolqinlardi jutiw grafigi

Quyashtan kiyatırg’an nurlanıw atmosferada tosıqlarg’a ushırawı menen birge Jerge jetip kelgen nurlarg’a tu’rli obektler tu’rlishe ta’sir ko’rsetedi, yag’nıy ayırım bo’limi jutıladı h’a’m shashıladı, obektten o’tip ketedi h’a’m de bir bo’limi qaytarıladı. A’ne sol qaytqan nurlar g’ana orınnın’ fotosu’wretin payda etiwde a’h’miyetli orın iyeleydi. Basqasha etip aytqanda Jer ju’zesindegi obektlerdi u’yreniwde tiykarınan Jer ju’zesinen qaytarılg’an nurlanıw tiykarg’ı roldi atqaradı. Jer ju’zesindegi obektlerdin’ optik ko’rsetkishlerin u’yreniw menen ta’biyiy obektlerdi bir birinen ajıratıw mu’mkin.

Obektlerdin’ optik qa’siyetlerin u’yreniwde to’mendegi tiykarg’ı ko’rsetkishlerden paydalanıladı:

1.Ulıwma jaqtılıq koeffitsienti

2.Eki obekt jaqtılıqlarının’ parqı

3.Tu’rli jo’nelistegi obektlerdin’ jaqtılıq ko’rsetkishi nur qaytarıw indikatrisası

4.Tu’rli uzınlıqtag’ı elektromagnit tolqınlardı qaytarıw qa’siyetin o’lshew ushın spektr jaqtılıq koeffitsienti.

Obekttin’ jaqtılıg’ı onnan qaytarılg’an yamasa ol shashqan nurlanıw ag’ımlarına baylanıslı bolıp, Quyashtın’ ba’lentligi h’a’m ju’zenin’ sıpatına qarap o’zgerip turadı (1-keste).

Obektte bir bag’dar boyınsha kelip urılg’an jaqtılıq ku’shine salıstırmalı obektten qaytqan nurlardın’ mug’darı ulıwma jaqtılıq koeffitsienti dep ataladı.

1-keste