Zamanagóy súwretke alıw quralları. Aktiv hám passiv aralıqtan zondlash

Zamanagóy súwretke alıw quralları. Aktiv hám passiv aralıqtan zondlash.
Pán hám texnikanın' rawajlanıwı komleks penenaerofotosyomka a'sbapların, ushıw apparatların jarnomiw imkanın beredi. Hawada ha'reketleniw hawadan jen'il hám awır ushıw apparatlarında a'melge asırılıwı mu'mkin. Hawadan jen'il ushıw apparatlarında ha'reketleniw hawada su'ziw delinedi. Hawadan jen'il ushıw apparatlarına aerostatlar hám dirijabller kiredi. Hawadan awır ushıw apparatlarına samoletlar, vertoletlar, kosmik apparatlar hám planetalararalıq stanciyadar kiredi.
Bizge belgili jerdegi barlıq obiektler yerdin' gravitatsion maydanı baladı. Barlıq ushıw apparatları usı tásirdi jen'ip pa'rwaz etiw ushın awırlıq ku'shin jen'ip o'tetug'ın to'mendegi principke tiykarlanıp ha'reketlenedi. 1. Aerostatik - bunda ushıw apparatları (aerostat hám dirijabl) gazler ushın Arximed nızamına tiykar, yag'nıy hawadan jen'il gaz (qızdırılg'an hawa, vodorod, geliy) esabına pa'rwaz etedi. Gaz qızdırılg'an principke tiykarlanıp ushıw apparatları hawadan suwretke alıwdıń da'slepki da'wirlerinen (hawadan suwretke alıw birinshi bolıp 1855 jılda frantsuz fotografı Feliks penenNodar ta'repinen hawa sharınan 80 metr ba'lentlikte turıp a'melge asırılg'an) XX a'sirdin' birinshi yarımına shekem qollanılg'an (5-forma ). Alar 15 km ba'lentlikke ko'terile alg'an. 2. Aerodinamikalıq principte ushıw apparnominın' hawa ag'ımında ha'reketleniw esabına pa'rwaz a'melge asırıladı. Al eki jag'dayda, yag'nıy aldıng'a ilgerilewshi (samoletlarda) hám aylanba (vertoletlarda) ha'rekette baladı. Ha'zirgi ku'nde samoletlar aerofotosemkada ken' qollanılıp kelinbekte. 3. Reaktiv princip - bunda pa'pwaz arnawlı apparattan nomilıp shıg'ıwshı gaz esabına a'melge asırıladı. Bul princip reaktiv samoletlar, raketalar, kosmik kemeler hám yerdin' jasalma joldaslarında qollanıladı. Jer sırtın suwretke alıwda tiykarınan joqarıdag'ı principke tiykarlang'an ushıw apparatları qollanıladı. Samoletlar barlıq ushıw apparatları ishinde ozınin' optimallıg'ı menen ajıralıp turadı hám hawada tiykarǵı ha'reketleniw quralı esaplanadı. Konstruktiv qa'siyetlerge ko're barlıq bar shókkishn samoletlardı to'mendegi taparlarg'a birlestiriw mu'mkin:
1. Qanatlardın' sanı hám jaylasıwı;
2. Fyuselyaj tipi;
3. Quyrıq qanatinın' tu'ri hám jaylasıwı;
4. Dvigateldin' jaylasıwı;
5. Shassidin' tipi;
Aerosemkalarda isletiletug'ın samoletlarda birinshi eki tapardı esapqa alıw ju'da' za'ru'r. Qanatlardın' sanına qarap samoletlar biplan (eki u'stpe-u'st qanatlı) hám monoplan (bir qanatlı) tu'rlerge bólinedi. Biplannın'asosiy abzallıg'ı onın' «shaqqan»lıg'ı bolıp, yag'nıy pa's penenusha alıwı, an'sat burılıwı esaplanadı. Bul tu'rdegi samoletlardan tiykarınan iri masshtablı su'wretler alıwda paydalanıladı. Onın' tiykarǵı kemshiligi qanatlarg'a dvigatel ornnomip bolmaytug'ını hám hawanın' qarsılıg'ına ko'birek ushırawı na'tiyjesinde tezliginin' pa'sligi bolıp esaplanadı. Monoplan ha'zirgi ku'ndegi barlıq samolyotlardıń tiykarǵı sxeması bolıp, qanatlarg'a dvigatel, qanat ishine janılg'ı ıdısların ornnomiw mu'mkin. Al hawanın' qarsılıg'ına kemirek ushıraydı hám tezlik joqarı, biraq virajı (belgili mu'yesh astında burılıw jolı) u'lken shókkishnlıg'ı ushın kóp marshrutlı suwretke alıwda qıyınshılıqlar tuwdıradı. Qanattın' flyuzelyajg'a salıstırma jaylasıwına karap joqarı, orta hám pa's penenqanatlı samoletlar ajırnomiladı. Joqarı qanatlı samolyotlardıń jaqsı ta'replerinin' biri dvigatelge ha'r qıylı zıyanlardın' tu'siwinin' kemligi hám aerosemka ushın za'ru'r sha'rtlerden biri samolet bartınan Jer ju'zesin jaqsı ko'riw imkaniynominın' bar eknligi esaplanadı. Bizge belgili ha'r qanday wazıypanı orınlaytug'ın samolettı jarnomiw imkanı joq, sonın' ushın samoletlar wazıypasına qarap qa'nigelestiriledi. Aerofotosemkada qollanılatuǵın samoletlarg'a arnawlı talaplar qoyıladı:
1. Samolet boylama, ko'ndelen' hám ushıw jo'nelisinde jaqsı turaqlılıqqa iye bolıwı kerek. Gorizontal ushıw dawamında awıw mu'yeshi 1-2° tán aspawı, jo'nelis penenboyınsha ushıw anıqlıg'ı ±1°, ba'lentlik boyınsha terbeniw 0, 01-0, 02 km bolıwı kerek.
2. Samolet jaqsı basqarıwshan'lıqqa iye bolıw, belgilengen ushıw jo'nelisine tez kiriwi hám shıg'ıwı za'ru'r.
3. Samolettan jer sırtın ko'riw imkaniynomi bolıwı kere
4. Samolettın' qonıw tezligi, ushıw hám qonıw aralıg'ı kem bolıwı, mu'mkin shókkishnda waqtınshalıq aerodromlarg'a qana alıwı kerek.
5. Samolet jeterlishe tezlikler diapazonı, kishkene burılıw radiusı, joqarıg'a tez ko'teriliwi, kóp janılg'ı zapası, uzaq aralıqqa ushıw imkaniynomina iye bolıwı kerek.
6. Al joqarı navigatsion radio-u'skeneler menen ta'miynleniwi kerek.
7. Samoletta aerofotosemka apparatların terbeniw kem hám jer ju'zi jaqsı ko'rinetug'ın orınlarg'a qolay ornnomilıwı ta'miynleniwi kerek.
3-kestede iri hám mayda masshtablı suwretlerdi alıwshı samolyotlardıń texnikalıq klassifikaciyası keltirilgen.

№	Samolyotlarning asosiy texnik mag’lıwmatları	İri masshtablı semka ushın	Mayda masshtablı semka ushın
1	Dvigateller sanı	2	2
2	Janılg’ı zapası bilan 45 minut ishinde basıp o’tetug’ın uchish aralıg’ı, km	2300	2300
3	Semka waqtında krayser (kem janılg’ı sarplap uzaq aralıqqa uchish tezligi)tezligi, km/s	220-350	300-500
4	Uchish ba’lentligi, m	3000-4000	10000-20000
5	Tolıq janılg’ı zapası bilan uchish da’wiri, saat	7-8	7-8
6	Semka waqtında paydalanatug’ın ba’lentlik diapazonı, m	3000-3500	4000-9000
7	Uchish va qonıw jolının’ uzınlıg’ı, m	800	1200
8	Fotolyuklar ha’i ularning o’lshemi, mm	700x700 480x480	700x850 430x430
9	Fotlyuk shaxtası o’lshemi, mm	350x350 1200x1000	400x400 1350x920
10	Ekipaj	4	6-7
	Uchishshı	1	2
	Shturman aerosemkashı	1	1
	Bortmexanik	1	1
	Bortradist	-	1
	Bortoperator	1	1-2
11	Shturman aerosemkashını gqzetiw sektorı: uchish jo’nelisi bo’yicha	-30^0 tan +20^0 qa shekem
	Gorizont bo’yicha	Shepke va on’g’a 100^0
	Traverz (samalyog jo’nelisine perpendikulyar bolg’an qaptal ta’repi) bo’yicha on’ va shepke	0^0 tan 70^0 qa shekem
12	Uchish navigatsiya a’sbapları: Programma ja’rdeminde burıw imkaniynomina yie bolg’an avto pilot	1	1
	Astrokomposlı jo’nelis sismavzusı	1	1
	Avtonom navigatsiya sismavzusı	1	1
	Radiolakator	1	1
	Jaqın navigatsiya sismavzusı	-	1
	Radiokompas	2	1-2
	Ko’rmesten samolyottı qondırıw ushın a’sbap	1	1
	Kishi ba’lentlikti o’lshewshi radio qurılma	1	1
	U’lken ba’lentlikti o’lshewshi radio qurılma	-	1
	Barometrik ba’lentlik o’lshegish	2-3	4
	Tezlik ko’rsetkishi	2	3
	Variometr (yer tartısıw ku’shin o’lshewshi a’sbap)	2	2
	Sırtqı hawa termometri	3	4
	Kabina hawası termometri	1	1
	Kollimatorlı nıshan	3	3
	Aviatsion saat	2	3
13	Aerofotoa’sbaplar: Topografik aerofotoapparat	2	2
	Deshifrovka aerofotoapparnomi	1	1
	Girostabilizator	1	1-2
	Elektron komanda qurılmaları	1	1
	Statoskop	2	1
	Aeroksponometr	1	1
	Fotoregistrator	1	1

Ha'zirgi ku'nde tiykarınan biplan AN-2 hám L- 14 FKM samolyotları aerosyomkada ken' qollanıladı. AN-2 samolyotı 1:10 000 hám onnan iri masshtabtag'ı su'wrutke alıw ushın isletiledi. Al ushıw navigatsiya qurılmaları menen jaqsı ta'miynlengenligi ushın an'sat, awır meteorologik sharayıtlarda de basqarıw imkanı bar. İL-14 FKM samolyotı orta hám mayda (1:5000 den 1:200000 g'a shekem) masshtablı su'wretler alıw ushın isletiledi. Olda navigatsiya qurılmaları menen jaqsı ta'miynlengen, ku'ndiz hám tu'nde, awır meteorologik sharayatlarda basqarıw imkaniyatları bar. Keyin ala An-24 samolyotı bazasında aeroftosyomkanı orınlaw ushın AN-30 arnawlı samolyotı islep shıg'ılg'an. Onın' tiykarǵı jetiskenliklerinen biri kabinasının' aynadan jasalg'anlıg'ı. Bull ju'da' u'lken ko'riw maydanın payda qıladı. Og'an avtopilot ornnomilg'an bolıp, marshrutlarg'a o'tiw, burılıwlar avtomatlastırılg'an. AN-30 ja'rdeminde 1:5000 nan 1:200 000 masshtabqa shekem shókkishn suwretlerdi alıw mu'mkin.

4-kestede bull samolyottın' salıstırmalı xarakteristikaları keltirilgen.
4-keste