Mustaqil ishi mavzu: tarkibida lipidlar tutuvchi o’simliklar

MUSTAQIL ISHI


MAVZU: TARKIBIDA LIPIDLAR TUTUVCHI O’SIMLIKLAR

Mavzu: Tarkibida lipidlar tutuvchi o’simliklar

REJA:

1. 
   Lipid nima?
   

Lipidlar (yun. lipos – yogʻ) – barcha tirik hujayralar tarkibida boʻladigan yogʻsimon moddalar. Tirik organizm hayot faoliyatida lipidlar muhim ahamiyatga ega. Lipidlar biologik membrananing asosiy komponentlaridan biri boʻlib, hujayralarning oʻtkazuvchanligiga, koʻpgina fermentlarning faolligiga taʼsir koʻrsatadi, nerv impulsini uzatishda, mushaklar qisqarishida, hujayralararo kontaktlarni yuzaga keltirishda va immunokimyoviy jarayonlarda qatnashadi. Lipidlarning yana bir vazifasi energiya rezervi, hayvon va oʻsimliklarda suv ko’chiruchi himoya va termoizolyasiya qoplamasi hosil qilish, shuningdek, turli aʼzolarni mexanik taʼsirlardan saqlashdan iborat.
Koʻpchilik lipidlar yuqori yogʻ kislotalari, spirtlar yoki aldegidlarning hosilalaridir. Kimyoviy tarkibiga koʻra, lipidlar bir necha sinfga boʻlinadi. Oddiy lipidlar yogʻ kislotalari (yoki aldegidlar) va spirtlar qoldigʻidan tarkib topgan moddalardan iborat. Bularga yogʻlar (triglisridlar va boshqa(lar) tabiiy gliseridlar), mum (yogʻ kislotalari va yogʻ spirtlari efirlari) va diod lipid. (yogʻ kislotalari va etilenglikol yoki b. ikki atomli spirtlar efirlari) kiradi. Murakkab lipidlar ortofosfat kislota hosilalari (fosfolipidlar) hamda qand qoldiqlari (glikolpidlar)dan tarkib topgan moddalardan iborat. Murakkab lipidlar molekulalarida koʻp atomli spirtlar – gliserin (gliserinfosfatidlar) yoki sfingozin (sfingolipidlar) ham boʻladi. Koʻpchilik lipidlar sirt faol moddalar hisoblanadi. Lipidlar organizmda lipazapar taʼsirida fermentativ gidrolizga uchraydi. Bu jarayonda ajralib chiqayotgan yogʻ kislotalar (adenozintrifosfat kislotalar – ATF) va koferment A bilan taʼsirlashib faollashadi, soʻngra oksidlanadi. Koʻpchilik lipidlar hujayralarda oqsillar bilan kompleks murakkab moddalar (lipoproteidlar) holida boʻladi.
Lipidlar ekstraksiya usuli bilan olinadi. Oziq-ovqat sifatida, tibbiyotda kasallarni davolashda hamda turli sanoat tarmoqlarida ishlatiladi.

Lipidlar. Barcha tirik organizmlar hujayralari tarkibiga kiradi. Lipid qutblanmagan, gidrofob molekulalardir. Tuzilishiga ko‘ra bir necha guruhlarga bo‘linadi. Neytral yog‘lar – tabiatda ko‘p tarqalgan lipidlar bo‘lib, 3 ta yog‘ kislota va 3 atomli spirt – glitserinning birikishidan hosil bo‘ladi. Bu guruhga hayvon yog‘lari va o‘simlik moylari kiradi. Mumlar – yog‘ kislotalar va ko‘p atomli spirtlarning birikishidan hosil bo‘ladi. Mumlar terini, hayvonlarning junini, qushlarning patlarini qoplab turadi, ularni yumshatadi hamda suvdan himoya qiladi. Mum qoplami barg, poya, mevalarni suv ta’siridan, qurib qolishdan himoya qiladi. Fosfolipidlar – hujayraning membranali tuzilmalarini hosil qiladi. Glikolipidlar – lipidlarning uglevodlar bilan, lipoprotein – lipidlarning oqsillar bilan hosil qilgan birikmasi. Steroidlarga mansub – xolesterin hujayra membranasining muhim tarkibiy qismidir. Buyrak usti bezida, jinsiy bezlarda xolesterindan steroid gormonlar sintezlanadi. Ortiqcha xolesterin qon tomirlarda to‘planib, tomirlarni toraytiradi, ateroskleroz kasalligiga sabab bo‘ladi. A, D, E, K vitaminlari ham yog‘simon moddalarga kiradi.
Lipidlarning funksiyalari. Lipidlar hujayrada xilma-xil funksiyalarni bajaradi. Plastik (qurilish materiali) funksiyasini bajaradigan lipidlarga hujayralar membranali tuzilmalarining tarkibiga kiruvchi fosfolipidlar, xolesterin, lipoproteinlar, glikolipidlar misol bo‘ladi. Buyrak usti bezidan ajraladigan kortikosteroid gormonlar va jinsiy bezlarning gormonlari steroidlar qatoriga kiradi va gormonal funksiyani bajaradi. 1g yog‘ to‘liq oksidlanganda 9,3 kkal yoki 38,9 kJ energiya ajraladi. 24 Teri osti yog‘ kletchatkasi mexanik ta’sirlardan himoya qiladi. Lipidlar issiqlikni yomon o‘tkazganligi tufayli, organizmda issiqlikni saqlashga yordam beradi. O‘simliklarda va hayvonlarda yog‘ zaxira holda to‘planadi. Cho‘l hayvonlarida va qishda uyquga ketadigan hayvonlarda zaxira yog‘ energiya va suv manbayi bo‘lib xizmat qiladi. Yog‘da eruvchi A, D, E, K vitaminlari fermentlarning koferment qismini tashkil qiladi.

Triglitseridlarning ko'payishi ba'zi xamirturush va mog'orlarda ham bo'lishi mumkin. Shunday qilib, Mortierella isabellina qolipida 86% gacha lipidlar qayd etiladi. Ko'p xamirturush va mog'orlardan triglitseridlarda yog'li asil guruhlarining tarqalishini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, bu mikrobial lipidlar o'simliklarga o'xshash, asosan sn-2 holatida to'yinmagan zanjirlarning joylashishida.

Ko'pgina o'simliklarda lipidlar triglitseridlar shaklida bo'ladi. Yuqori o'simliklarda lipidlarni saqlashning muqobil shakllariga juda kam misollar mavjud. Ulardan eng mashhuri - urug' lipidlarini suyuq mum sifatida saqlaydigan cho'l jojobasi butasi. Saqlash lipidlari urug'lik to'qimalari, embrion yoki endospermning asosiy turlaridan birida yoki ikkalasida to'planishi mumkin. Kungaboqar, zig'ir urug'i yoki kolza urug'i kabi moyli o'simliklarda embrionning kotiledonlari lipid to'planishining asosiy joylari hisoblanadi. Kastor loviya, koriander yoki sabzi kabi turlarda endosperm lipid to'planishining asosiy joyidir. Va nihoyat, tamakida ham embrion, ham endosperm to'qimalari lipidlarni saqlaydi.
O'simlik moylari ko'pincha ularning manbalariga ko'ra ikkita asosiy guruhga bo'linadi: pulpa yog'i (palma, zaytun, avakado) va urug 'yog'i (boshqa manbalardan). O'simlik qismlaridagi lipidlar miqdori kartoshkada 0,1% dan pekanda taxminan 70% gacha. Ba'zi o'simlik ovqatlari kam yog'li (yasmiqda 1%, qo'ziqorinlarda 3%), ba'zi urug'lar o'rtacha (bug'doy urug'ida taxminan 10%, soya tarkibida 20%), ba'zilari esa juda yog'li (yerfıstagi 44%, 55%). soya). % bodomda, 65% yong'oqda).