Gistologiya, stitologiya va

Retseptor vositachiligidagi endotsitoz 
- bu plazmolemma- 
dagi retseptor oqsillaming ishtirokida kechadigan 
spetsifik
endotsitozdir.
K o‘pgina moddalaming retseptorlari (masalan, oqsil 
tabiatli gormonlar) plazmolemma yuzasi bo‘ylab tarqoq yoki 
ba’zan, chuqurchalar hosil qilib to ‘planib joylashadi. Ligandani 
o ‘z retseptori bilan bogManishi tarqoq retseptorlami chuqurchalar 
atrofida yigMlishiga olib keladi. Vezikulyar chuqurchalami hosil 
qilishda maxsus 
klatrin qobiq oqsili 
muhim o ‘rin tutadi. Klatrin 
polipeptidlari besh va olti burchakli elementlardan iborat 
to ‘rsimon savatchani hosil qilib, chuqurcha membranasini 
qoplaydi. Klatrin bilan qoplangan chuqurcha pastga tobora botib 
kirib, nihoyat plazmolemmadan pufakcha shaklida ajraladi. 
Klatrin qobigM borligi uchun bu pufakchalar 
qoplangan (jiyakli,
hoshiyali) pufakchalar 
deb yuritiladi. Jiyakli pufakchaning 
plazmatik membranadan ajralib chiqishida GTF-aza fermenti 
saqlovchi 
dinamin oqsili 
asosiy rol o ‘ynaydi. U plazmolem­
maning pufakchaga yopishib turgan joyida o‘ziga xos molekulyar 
prujina hosil qiiadi. GTF-ni parchalanishidan hosil boMgan 
energiya hisobiga bu prujina kengayib, pufakchani plazmolem­
madan uzib chiqaradi. Pufakcha plazmolemmadan ajralgandan 
so‘ng qobiq hosil qiluvchi klatrin molekulalari pufakchalami tark
45

---

etib, yana hujayra membranasiga qaytadi va yangi jiyakli 
chuqurchalar hosil boMishida ishtirok etadi.
Barcha endotsitoz jarayonlarida pufakchalar juda tez hosil 
bo‘lib, 
endosomal ЬоЧта (kompartment) 
tomon suriladi. Hujayra 
yuzasiga yaqin joylashishi 
(ilk endosoma) 
yoki sitozolda 
chuqurroq joylashishiga